فقه و حقوق جلد20 صفحه 324

چیزی است که امروز

به آن بیمه می گویند و شامل همۀ اقسام بیمه هم می شود و جامع مشترک همۀ آنها- برای اینکه این معامله یک معاملۀ عقلایی باشد- تأمین بودن آن است. من لغت فرنگی بیمه را نمی دانم ولی در رسالۀ آقای دکتر جباری آمده است که کلمۀ بیمه- که یک لغت فارسی است- مفهوم اصلی فرنگی این لفظ را درست نمی رساند ولی کلمۀ عربی آن یعنی تأمین، این مفهوم را به خوبی می رساند.

تأمین یعنی امنیت دادن. شاید در فارسی هم که بیمه گفته اند به اعتبار این است که نفی بیم می کند و بیمه یعنی رفع کنندۀ بیم.

به هر حال ما کاری به لفظ نداریم. مفهوم تأمین بر ماهیت این معامله صدق می کند. یعنی گاهی انسان دربارۀ مال یا جان یا آینده یا از کارافتادگی هنگام بیماریش و ... احتمال خطر می دهد و نگرانی دارد، دلش می خواهد کاری بکند و مثلًا پولی بدهد تا وسیله ای فراهم شود که این اضطراب و نگرانی اش از بین برود.

کار اساسی بیمه گر که در مقابل آن حق بیمه می گیرد، همان تأمین است و در واقع با تعهدی که می کند یک امر معنوی و غیر مادی به بیمه گزار می دهد و حق بیمه در مقابل این تأمین و این حالت روحی و معنوی پرداخت می شود.

آیا بیمه معاملۀ معلومی است؟

علت اینکه مطلب را این طور بیان می کنیم آن است که از اصول مسلّم فقه ما این است که در متن قرارداد و در هیچ عقدی نباید جهالت و حالت شانس وجود داشته باشد، یعنی معامله باید با چشم باز و از روی دانایی صورت بگیرد. مثلًا اگر در عقد نکاح، پدری به وکالت از دو دختر خود به مردی بگوید من

یکی از دو دختر خویش را به عقد ازدواج تو درمی آورم، او هم بگوید قبول کردم و بعد انتخابش با آن پدر یا با خود زوج باشد، چون یک امر مجهول است باطل می شود.

در باب بیمه ممکن است کسی بگوید این عقد، معاوضه ای است میان دو امر مالی: از یک طرف حق بیمه ای که بیمه گزار می دهد و از طرف دیگر آن پول احتمالی که بیمه گر تعهد کرده در صورت خسارت بپردازد. دو طرف می شود پول. اگر واقعاً ماهیت بیمه معاوضه میان چنین دو پولی است، این معامله روی اصول فقهی باطل است زیرا یکی از آن موانع را دارد. شبیه قمار می شود، یعنی یک امر مجهول. حق بیمه ای که من می دهم معلوم است ولی در مقابل، چه می خواهم بگیرم؟ آیا می گیرم