فقه و حقوق جلد20 صفحه 337

ضمان جریره

ضمان جریره خیلی نزدیک به بیمه است. اصولًا می توان گفت که ضمان جریره خود نوعی از بیمه است، یک نوع بیمه و قرارداد که اسلام هم آن را امضاء کرده و آن اینکه دو نفر با یکدیگر عقدی برقرار می کنند که اگر احیاناً من از روی اشتباه خسارتی بر کسی وارد کردم، دیۀ آن را تو بپردازی، حالا یا تمامش را یا نصفش را، و اگر تو جنایتی را نه از روی عمد بلکه از روی خطا انجام دادی و باید دیه بپردازی، آن خسارت تو را یا نصف آن را من بپردازم. این دیگر خیلی نزدیک به بیمه می شود.

اصلًا صد درصد بیمه است، به جهت اینکه این دیگر یک امر قراردادی است. دو نفر

با یکدیگر قرارداد می بندند در صورتی که یکی از آنها خسارتی بر شخص ثالث وارد کرد، آن خسارت را دیگری بپردازد یا دیگری در این خسارت شریک بشود، هر جور که قرارداد کنند.

می گویند اگر معتق هم ندارد، دیه را ضامن جریره می دهد. حالا اگر کسی بود که نه آنچنان ورثه ای داشت، نه معتق داشت و نه ضامن جریره، آیا از ناحیۀ فرد دیگری تأمین و بیمه می شود؟ اینجاست که می گویند دیه را امام باید بپردازد، مثل اینکه می گوییم دولت باید بپردازد. حالا سرّ این قضیه چیست؟.

ممکن است بگوییم این قراری که اسلام بر افراد تحمیل کرده، در واقع در مقابل ارثی است که اینها می برند. مگر نه این است که اگر انسان بمیرد، وارثش همین افراد هستند؟ یعنی آن طبقه ای که برادر، عمو و ... هستند، البته با این استثناء که زن در پرداخت دیه شریک نیست؛ یعنی اگر انسان خواهر داشته باشد، او ملزم نیست.

برادر اگر داشته باشد، باید دیه بپردازد ولی خواهر اگر داشته باشد، خیر. یا عمو اگر داشته باشد، در پرداختن دیه شریک است ولی عمه اگر داشته باشد، نه. دایی که از ناحیۀ مادر منسوب است، خیر. از آنجا که اینها وارث هستند، به همان دلیل که اگر روزی بمیرد وارثش هستند، اگر روزی هم جنایتی بر کسی وارد کرد دیه اش را باید بپردازند. باز در باب ارث مگر این طور نیست که اگر شخصی مرد و ورثه ای نداشت می گویند اگر معتق دارد وارثش معتق است؟ اینجا هم می گوییم اگر وارث نداشته باشد، معتق باید دیه را بپردازد. در آنجا اگر میت، معتق هم نداشته باشد می گویند وارث، ضامن جریره است.

[در اینجا هم اگر جانی، معتق نیز نداشته باشد دیه را باید ضامن جریره بپردازد. در آنجا] اگر میت، ضامن جریره هم نداشته باشد