فقه و حقوق جلد20 صفحه 339

نمی شود چون این معقول نیست که به کسی بگویند: اگر تو مال کسی را عمداً تلف کنی، ما می پردازیم. آن وقت مرتب می رود مال مردم را از بین می برد و می گوید:

شرکت بیمه باید بدهد.

غاصب ضامن است

این مسأله در ابواب مختلف فقه مطرح است و یک نام خاص ندارد. گاهی نام آن را همان ضمان می گذارند به معنای متعهد بودن، مسئول بودن و ضامن بودن. یکی از کسانی که مسئول مال مردم است غاصب است؛ یعنی اگر کسی مال دیگری را عُدواناً تحت استیلای خودش قرار دهد مسئول این مال است. برای غاصب سه حکم است: اول اینکه غصب کردن و استیلای عدوانی بر

مالِ غیر حرام است. دوم واجب است که فوراً مال مردم را به صاحبش رد کند. این دو را حکم تکلیفی می گویند. یک حکم وضعی هم دارد. حکم وضعی آن این است: مادامی که مال در استیلای غاصب است اگر مال تلف بشود مسئول این مال غاصب است و لو اینکه عمداً مال را تلف نکرده باشد. چنانچه مال در دست او بوده و تلف شده، حتی اگر تقصیری نکرده بلکه حد اکثر رعایت حفظ آن را به عمل آورده، باز در اینجا غاصب ضامن است.

مثلًا اگر اتومبیلی را به زور از کسی غصب کند و بخواهد از آن نگهداری کند و کمال مراقبت را هم بکند ولی اتفاقاً این اتومبیل را دزد ببرد، در اینجا غاصب ضامن است. پس غاصب مطلقاً ضامن است و لو اینکه تقصیری در اتلاف مال نداشته باشد، بلکه منتهای رعایت را کرده باشد. و حتی «الْغاصِبُ یُؤْخَذُ بِاشَقِّ الْاحْوالِ» غاصب به سخت ترین احوال گرفته می شود؛ یعنی اگر کسی مال دیگری را غصب کرده و وقتی که می خواهد مال را برگرداند یک وضعی است که باید خسارت خیلی زیادی را متحمل شود تا بتواند این مال را به صاحبش رد کند، باید این خسارت را متحمل بشود. مثلًا مالی را برداشته و برده و حالا اگر بخواهد پس بدهد باید خرج بسیار زیادی بکند تا بتواند آن را به صاحبش برساند، چند برابر آن مال را باید خرج کند. شارع می گوید باید خرج کند، چون خود غاصب مسئول است.

اما آیا این مسأله اختصاص به غاصب دارد یا در غیر غاصب هم چنین موردی هست؟