فقه و حقوق جلد20 صفحه 340

عقد فاسد

می گویند در عقد فاسد هم این طور است؛ یعنی اگر معامله ای کردیم که به یک دلیلی از ادلۀ باب معامله، باطل بود مورد معامله حکم غصب را دارد. مثلًا شما اتومبیلی را می فروشید ولی اتومبیل مقبوض به عقد فاسد است و معاملۀ شما باطل.

در اینجا اتومبیل شما که در دست آن مشتری است حکم غصب را دارد؛ یعنی اگر اتومبیل تلف بشود و لو او مقصر نباشد، ضامن اتومبیل است کما اینکه پول او هم اگر در دست شما باشد شما ضامن این پول هستید و اگر این پول حتی بدون تقصیر شما از بین برود، باز شما مسئول و ضامن هستید.

ید امین

در غیر مقبوض به عقد فاسد چطور؟ در اینجا دو حالت پیش می آید: یک وقت ید، ید امین است. مثلًا شما مالی را به امانت به کسی سپرده اید، ودیعه سپرده اید یا اجاره داده اید. در اینجا آن شخص حکم امین را دارد و امین ضامن نیست مگر اینکه مقصر باشد. اگر بدون تقصیر او مال تلف شود، ضامن نیست. فرضاً شما اتومبیلی کرایه می کنید و علی رغم رعایت شما دزد آن را می برد. اینجا شما ضامن نیستید. اما اگر در حفظ آن کوتاهی کرده باشید، مثلًا اتومبیل را در جایی که نباید بگذارید گذاشته باشید، ضامن هستید. بنابراین مستأجر در حکم امین است و هر خسارتی که به خانه وارد شود اگر منشأ آن کوتاهی مستأجر بوده باشد، ضامن هموست. در غیر این صورت، مثلًا هواپیمایی از آسمان بیفتد و خانه را خراب کند، او دیگر ضامن نیست. اساساً می گویند: غیر از ید امین هر ید دیگری حکم غاصب را دارد.

اینها خود نوعی مسئولیت است.

البته در

ضمانت ممکن است عمل حرام نباشد ولی به هر حال شخص ضامن است. مثلًا شما به خیال اینکه مالی به فردی تعلق دارد آن را از وی می خرید. بعد معلوم می شود مال دزدی است. الان در دست شماست و شما غاصب نیستید، چرا که به قصد پول دادن و خریدن این کار را کرده اید. اما از طرفی امین هم نیستید. شما اکنون ضامن این مال هستید و اگر تلف بشود- و لو بدون تقصیر- باز شما ضامن هستید. منتها در این گونه موارد، شما اگر چه ضامن هستید و باید خسارت بپردازید