فقه و حقوق جلد20 صفحه 342

ظاهراً مسأله تقصیر مطرح نیست. در باب اتلاف حتی اینکه اتلاف به عمد بوده یا به سهو نیز

مطرح نیست. همینقدر که این کار انجام شده باشد کافی است. بنابراین اگر دو نفر با اتومبیل در مسیری عبور می کنند و یکی از مسیر خود منحرف شده و به دیگری بزند و خسارتی بر او وارد کند، اگر تشخیص عرف این باشد که اتلاف کننده این است، شرعاً مسئول است و تا وقتی شرعاً مسئول باشد بیمه اش هم اشکالی ندارد، بیمه ای است در زمینۀ مسئولیتهای شرعی.

می گویند بیمه شامل خساراتی که شخص عمداً وارد می کند نمی شود. این حرف درست است. شامل خساراتی می شود که خَطَئی باشد. اما یک شقّ سومی هم داریم.

آیا این شقّ سوم از نظر بیمه عمدی شمرده می شود یا خطئی؟ و در نتیجه آیا بیمه شامل آن می شود یا نه؟ این مسأله را، هم از جنبۀ حقوقی و هم از جنبۀ قضایی مطرح کرده اند؛ یعنی این مسأله، هم در باب غصب مطرح می شود و هم در باب قصاص و دیات، و آن این است که گاهی انسان مستقیماً منشأ اتلاف مالی یا وقوع جنایتی می شود خواه عمدی باشد و خواه خطئی. مثلًا فردی سنگی برمی دارد و به قصد فرار دادن گربه ای پرتاب می کند. اتفاقاً سنگ به سر کسی می خورد و سر او می شکند.

اینجا اگر چه عمل او خطئی و غیر عمدی بوده ولی به هر حال مستقیماً انجام داده است. در مقابل، گاهی انسان خسارتی را غیر مستقیم وارد می کند. مثل اینکه فردی خانه ای می سازد و سر تیرآهن را از دیوار خانه اش بیرون می گذارد. فرد دیگری که می آید از آنجا عبور کند، سرش به این آهن می خورد و می شکند. این در صورتی است که دیه وارد بشود. یا فرض کنید حمّالی باری از

بلور بر پشت دارد و سرش پایین است و بدون توجه می آید از آنجا بگذرد. آن آهن به بلورها می خورد و می شکند. در این مورد چطور؟

مباشرت و تسبیب

اینجاست که مسأله دامنه داری مطرح می شود. می گویند جنایت یا اتلاف مال بر دو قسم است: مباشرتاً و تسبیباً. مباشرت و تسبیب، بابی دامنه دار در فقه دارند. کلیِ مطلب از نظر فقها هیچ محل بحث نیست و همه متفق اند بر اینکه فعل تسبیبی هم عیناً مثل فعل مباشری است. اما مثالهای زیادی پیدا می شود که محل تردید است که آیا اینها را باید فعل تسبیبی شمرد یا مباشری. این موارد را قدری توضیح