فقه و حقوق جلد20 صفحه 344

کنند حتی اگر یقین داشته باشد که در صورت عدم اجرای این فرمان خسارت خیلی شدیدی به خود او وارد می شود یا حد اکثر خودش را می کشند، آیا این مجوّز می شود برای شخص مُکْرَه که اقدام به قتل یک بی گناه بکند؟

و آیا به حکم اکراه و اجبار شدیدی که پشت سرش هست که حد اکثر به قتل او منجر می شود، این اجازه را به او می دهند؟ می گویند: نه، لا اکْراهَ فِی الدِّماءِ در مورد دماء اکراه نیست. اگر این عذر پذیرفته بود، پس باید لشکریان یزید و معاویه که یک عده شان واقعاً همین طور بوده اند و تهدید می شده اند معذور باشند. آنها را تهدید می کردند که اگر نکنید، خانه تان را خراب می کنیم و حقوقتان را قطع می کنیم و می کشیمتان و از این حرفها. نه، لا اکْراهَ فِی الدِّماءِ در مورد دماء اکراه نیست.

خسارت در اموال

اما در مورد اموال. اگر من تهدید بشوم به اینکه فلان ضرر مالی را باید به شخصی بزنی، در اینجا مسأله تفصیل دارد. یک وقت است که انسان به اشدّ از آن خسارتی که باید بزند تهدید می شود، مثلًا می گویند این کار را باید بکنی و الّا خودت را می کشیم. اینجا هیچ مانعی ندارد که این کار را بکند و او هم ضامن نیست بلکه آن فرمان دهنده ضامن است، یعنی خسارت را باید فرمان دهنده بپردازد نه فرمانبردار.

اما یک وقت است که ضرر تهدید به اندازۀ خسارت نیست. آن وقت باید دید مساوی آن است یا کمتر از آن. غالباً می گویند: همینقدر که در مورد امر مالی اکراه صدق کند، انسانِ مُکرَه معذور است و مُکرِه (اکراه کننده) ضامن است. این در مورد فعل تسبیبی که واسطۀ فعل، شخص مکرَه باشد.

اخّاذی ظالم

یک مسأله دیگر هم هست که مورد ابتلاست و آن اینکه شخصی مثلًا برای اخذ مال خودش از بدهکار- بخصوص اگر حق باشد- به فرد ظالمی رجوع می کند و این ظالم خسارتی را به بدهکار وارد می آورد؛ یعنی غیر از آن مالی که از او پس می گیرد و به صاحب اصلی اش می دهد، یک خسارتی هم از او می گیرد. نظیر اینکه کسی سندی دارد، سندش را به اجرا می گذارد- به فرض اینکه مجبور نباشد- آن وقت دادگستری می آید و یک حق اجرا هم از آن شخص می گیرد. آیا آن بدهکار