فقه و حقوق جلد20 صفحه 345

می تواند بگوید که چون من مثلًا صد تومان بیشتر مقروض نبودم و صد و ده تومان از من گرفته اند و تو باعث این کار شدی، پس ده تومانش را

خودت باید بپردازی؟

می گویند: نه، آن طلبکار مسئول این عمل نیست. البته اگر آن ظالم به ناحق گرفته باشد باید خودش بپردازد و کسی که شکایت کرده نباید چیزی بدهد. موارد این مسأله خیلی فرق می کند ولی در همۀ موارد این حکم یکسان است. مثلًا فرق است بین اینکه ما دستگاهی را که این پول را می گیرد شرعی بدانیم یا نه. اگر فرضاً خود دستگاه فی حد ذاته شرعی باشد آیا مأمور این پول را به طور شرعی گرفته یا به طور غیر قانونی از طرف خودش اخّاذی کرده؟ یا شاید فرد شاکی اجبار به شکایت داشته و راهش منحصر به فرد بوده است. مثلًا انسان سندی دارد و از کسی طلبکار است.

در ضمن تا به اجرا نگذارد طرف مال را نمی دهد. یا به عکس، فرد شاکی اجبار هم نداشته است. چون در همۀ این موارد، این شخص ضامن نیست پس تفصیلش هم فرق نمی کند. به هر حال مسأله این است که اگر کسی به ظالمی شکایت کند و آن ظالم مالی را به غیر حق بگیرد، آن شکایت کننده ضامن این مال نیست. فقط اگر آن ظالم به ظلم گرفته باشد، خود او ضامن است. این در مواردی است که انسان ضرری را بر غیر تسبیب کند و واسطه هم انسان باشد که مواردش ذکر شد.

اگر واسطه انسان نباشد

اما اگر واسطه انسان نباشد مسائل دیگری مطرح می شود. می گویند اگر کسی چاهی را در معبر بکَند و بعد انسان یا حیوان یا ماشینی در آن بیفتد و خسارتی به آن وارد شود، ضامن است برای اینکه معبر به طور عادی نباید مثلًا گودال داشته باشد.

مردم همین طور به خیال اینکه

خیابان صاف است دارند می روند، یک دفعه مواجه می شوند با گودالی که شخصی در آنجا کنده. آن وقت ماشین می افتد و خسارت می بیند. اینجا کسی که این کار را کرده ضامن است. اگر کسی در معبری یک شی ء لغزنده ای مثل پوست خربزه بیندازد و بعد کسی هنگام عبور از آنجا بیفتد و دیه ای بر او وارد شود یا مالی که همراه داشته از بین برود، آن کسی که پوست خربزه را انداخته ضامن است زیرا او سبب شده است. یا حتی اگر کسی شیئی را به طور غیر عادی در معبری قرار دهد و فردی که بر حیوانی سوار است بیاید و حیوان با دیدن آن شی ء که غیر عادی است رم کند و در نتیجه خسارتی بر آن فرد یا بر آن حیوان