فقه و حقوق جلد20 صفحه 347

مسأله اقوائیّت

ممکن است این سؤال پیش بیاید که چه فرق است بین اینکه انسان درِ قفس را باز کند و آن کبوتر فرار کند و اینکه درِ خانه را باز بگذارد و دزد بیاید و قالیچه را ببرد؟ چطور در آنجا شما ضامن هستید ولی اینجا می گویند ضامن نیستید؟ در اینجا پای یک انسان در کار است که به هر حال خود او ضامن است و آن دزد است.

مسأله، مسأله اقوائیت (قویتر بودن) سبب از مباشر یا مباشر از سبب است. آنجا که فاعل بالتسبیب و فاعل بالمباشره هر دو انسان هستند، می گویند: گاهی انسانِ مسبّب و انسانِ سبب به یک اندازه دخالت دارند، گاهی هم آن مباشر دخالتش قویتر است و گاهی به عکس. اگر در یک مورد دو انسان دخالت داشته باشند و دخالت یکی قویتر تشخیص داده شود، آن دیگری ضامن نیست. در مورد مُکرِه و مُکرَه، مسبّب از مباشر قویتر است؛ یعنی آن که فرمان می دهد و مجبور می کند و تهدید می کند، این انسان مسبّب دخالتش اقویٰ از آن انسان سببِ مجبور است. لذا ما در آنجا می گوییم: انسانِ مُکرِه ضامن است نه مکرَه، اما در مورد مثال دوم که یک انسانی در خانه را باز می گذارد بعد یک انسان دیگری که دارای اراده و اختیار است می آید قالیچه را می برد، ضامن، این انسان دیگر است. در اینجا مباشر اقویٰ از مسبّب است. بنابراین یک وقت است که کسی درِ خانۀ دیگری را باز می گذارد و دزدی می آید و قالیچه ای

را می برد. در اینجا او ضامن نیست و دزد ضامن است.

ولی اگر انسان درِ خانۀ کسی را باز بگذارد و مثلًا حیوانی وارد این خانه شود و خسارتی وارد کند، اینجا باید گفت که انسان ضامن است. پس علت ضامن نبودنش در آنجا ضامن بودن یک انسان دیگر است، اقوائیت مباشر است نه اینکه او سببیت ندارد. اما در جایی که پای انسان دیگر در کار نباشد (مانند مثال اخیر) خود شخص ضامن است. یا فرض کنید یک کسی کلید اتومبیل دیگری را می گیرد و می رود درِ آن را باز می کند و چیزی برمی دارد. وقتی برمی گردد در اتومبیل را قفل نمی کند، بعد یک ضرری به ماشین وارد می شود. اگر ماشین را دزد ببرد، دزد ضامن است. ولی اگر از راه دیگری [بدون دخالت یک انسان] ضرری وارد شود، این فرد خودش ضامن خواهد بود.

مثال دیگر: کسی دیواری را کج بنا کند، یا از ابتدا درست بنا کند و بعداً متمایل شود، و در اثر ریختن این دیوار جنایتی بر انسانی وارد شود و یا مالی از انسانی تلف