فقه و حقوق جلد20 صفحه 359

اختصاصی است و هم تربیت ایمانی دارد و راه درآمد غیر مشروع را بسته است.

ما هیچ احتیاجی نداریم به تزی که از آن سوی دیوار آهنین یا از ما وراء بحار برای ما بیاورند، تز اسلام کافی است. ما باید به طور قطع بدانیم که از راه مشروع صد پارچه ملک درست نمی شود. در حدیث است که: «ده هزار درهم از راه مشروع جمع نمی شود» «1». البته این، نسبت به زندگی آن روز است؛ مقصود این است که همیشه درآمد مشروع حد معینی دارد و بالاتر از آن از راه مشروع به دست نمی آید؛ نه اینکه اگر به دست آمد باید از او گرفت. غلطترین تزها تحدید مالکیت است. ما سر جوال را ول کرده ایم و اصل «مِنْ أَیْنَ لَکَ هذٰا» را فراموش کرده ایم و از راه

تحدید و اشتراک می خواهیم وارد شویم. تز «مِنْ أَیْنَ لَکَ هذٰا» که تز عمر است از تز تحدید مالکیت یا اشتراک بسیار ارجمندتر است «2».

***. خلاصه و کلاسه مطلب اینکه: اسلام طرفدار تقویت بنیه اقتصادی است اما نه به عنوان اینکه اقتصاد خود هدف است یا تنها هدف است، بلکه به عنوان اینکه هدفهای اسلامی بدون اقتصاد سالم و نیروی مستقل اقتصادی میسر نیست؛ اما اسلام اقتصاد را یک رکن از ارکان حیات اجتماعی می داند، لهذا به خاطر اقتصاد به سایر ارکان ضربه و لطمه نمی زند. اسلام طرفدار این نظریه که سرچشمه درآمد تقاضاها و تمایلات است نیست، بلکه معتقد است باید تمایلات با مصالح عالی و همه جانبه بشریت تطبیق بکند، از این رو فصل مهمی در اسلام هست به نام «مکاسب محرّمه».

درآمد مشروع از نظر اسلام یعنی درآمدی که از طرفی محصول فعالیت شخص باشد یا لااقل جنبه استثمار نداشته باشد، و از طرف دیگر از لحاظ مصرف، قابلیت مصرف شدن مشروع و مفید داشته باشد و به اصطلاح فقها جنس مورد معامله دارای «منفعت محلَّله مقصوده» باشد؛ به عبارت سوسیالیستها هدف منافع اجتماع باشد نه پر کردن جیب شخص.

______________________________
(1) وسائل الشیعه جلد 12، کتاب التجاره، باب 8، ص 21، به نقل از تهذیب ج 2/ ص 100
(2) رجوع شود به عبقریّه عمر عقّاد.