کتابخانه بالقرآن

فقه و حقوق جلد20 صفحه 360

صفحه 360

تعریف اقتصاد و مفاهیم اقتصادی

اقتصاد چیست؟

انسان برای بقا و حیات خود احتیاج دارد به چیزهایی از قبیل غذا و لباس و مسکن که «وسائل معاش» نامیده می شوند. انسان به غیر این امور نیز احتیاج دارد، از قبیل احتیاجات خانوادگی، یعنی زن و فرزند، احتیاجات فرهنگی، احتیاجات معنوی

و دینی، احتیاجات سیاسی، یعنی حکومت و آنچه مربوط به شئون حکومت است، و احتیاجات اجتماعی از قبیل قضاوت «1». در میان احتیاجات انسان

______________________________
(1) به نظر می رسد در تعریف امور اقتصادی و تمیّز آنها از غیر آنها کافی نیست که گفته شود «احتیاجات مادی در مقابل احتیاجات معنوی» زیرا گذشته از اینکه تعیین مرز میان مادی و معنوی خالی از اشکال نیست، احتیاجات جنسی و زناشویی مادی است و نه اقتصادی. ظاهراً امور اقتصادی اموری است که رابطه بشر با آنها رابطه مالکیت است و اجتماع به او اجازه مبادله می دهد. تنها مالکیت به معنی اختصاص و استفادۀ حد اکثر منفعت هم کافی نیست در تعریف، زیرا مالکیت زن و مالکیت مقام گاهی به این حد می رسد ولی نمی توان [آن را] جزء مسائل اقتصادی به شمار آورد، همچنانکه صرف تأثیر پول و لو به طور غیر مستقیم نیز کافی نیست. مثلًا یک پولدار به واسطه پول زیباترین زنان را در اختیار می گیرد. «اوناسیس» «ژاکلین» را به یک معنی می خرد. یهودیان آمریکا رؤسای جمهوری را می خرند؛ و برعکس، یک خوشگل و یا صاحب یک زن خوشگل آراء بیشتری می آورد و احیاناً ثروت بیشتری تصاحب می کند. ممکن است گفته شود که ملاک اموری است که تولید و توزیع می شوند. جواب این است که بسیاری از ثروتها تولید انسان نیست، مثل معادن زیرزمینی و حیوانات دریایی و شکاری. و بعلاوه تولید در غیر مورد ثروت هم صادق است. تولید پسر و دختر از نظر احتیاجات زناشویی بشر تولید است و باید هم توزیع بشود. ممکن است گفته شود اگر ملاک مبادله باشد پس در کشورهای اشتراکی اقتصاد وجود

ندارد. جواب این است که در این اجتماعات همه مالکند و همه شریکند و ثروت قابلیت مبادله دارد ولی میان اجتماع و طرف دیگر که فرضاً فرد یا اجتماع دیگر است؛ و فرضاً همه افراد بشر یک جامعه اشتراکی را به وجود آورند باز قابلیت مبادله از میان نمی رود. و البته- همان طور که در متن گفته ایم- اقتصاد فرع بر نوعی رابطه اجتماعی از لحاظ امر اقتصادی است.