فقه و حقوق جلد20 صفحه 39

کلمه فقه در قرآن و حدیث

کلمه «فقه» و «تفقّه» در قرآن کریم و در احادیث، زیاد به کار برده شده است.

مفهوم این کلمه در همه جا همراه با تعمق و فهم عمیق است. در قرآن کریم آمده است:

فَلَوْ لٰا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طٰائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ وَ لِیُنْذِرُوا قَوْمَهُمْ إِذٰا رَجَعُوا إِلَیْهِمْ لَعَلَّهُمْ یَحْذَرُونَ «1».

چرا از هر گروهی یک دسته کوچ نمی کنند تا در امر دین بصیرت کامل پیدا کنند و پس از بازگشتن، مردم خود را اعلام خطر نمایند، باشد که از ناشایستها حذر نمایند.

در حدیث است که

رسول اکرم فرمود:

مَنْ حَفِظَ عَلیٰ امَّتی ارْبَعینَ حَدیثاً بَعَثَهُ اللّٰهُ فَقیهاً عالِماً «2»

. هرکس چهل حدیث بر امت من حفظ کند خداوند او را فقیه و عالم محشور کند.

درست نمی دانیم که علما و فضلای صحابه به عنوان «فقها» خوانده می شدند یا نه، ولی مسلّم است که از زمان تابعین (شاگردان صحابه- کسانی که پیغمبر را درک نکرده ولی صحابه را درک کرده اند) این عنوان بر عده ای اطلاق می شده است.

هفت نفر از تابعین به نام «فقهای سبعه» خوانده می شده اند. سال 94 هجری که سال فوت حضرت علی بن الحسین علیهما السلام است و در آن سال سعید بن مسیّب و عروه بن زبیر از فقهای سبعه و سعید بن جبیر و برخی دیگر از فقهای مدینه درگذشتند به نام «سَنه الفقهاء» نامیده شد. از آن پس دوره به دوره به علمای عارف به اسلام- خصوصاً احکام اسلام- «فقهاء» اطلاق می شد.

______________________________
(1) توبه/ 122
(2) خصال، صفحه 541، ثواب الاعمال صفحه 162، با اندکی اختلاف.