فقه و حقوق جلد20 صفحه 409

می بینیم با مبادلاتی که در اقتصاد ساده قدیمی صورت می گرفت توفیر بسیار

دارد. در یکی از مغازه های یک شهر داخل شوید ... از طرف دیگر در زمان کنونی می بینیم مقصودی که از مبادله کالاها متصور است و نیز فرمول آن تغییر پیدا کرده است. در اقتصاد ساده تجاری فرمول مبادله این بود: «کالا- پول- کالا» ولی در اقتصاد تجاری سرمایه داری جریان مبادله با پول شروع می شود و به پول ختم می گردد. فرمول کلی به این صورت در می آید: «پ- ک- پ» (اما پول دوم نمی تواند مساوی پول اول باشد و الا سرمایه دار اقدام به چنین مبادله ای نمی کند). پس فرمول خاص جریان مبادله در اقتصاد سرمایه داری چنین می شود: «پ- ک- پ+ پ». اینک این پرسش پیش می آید که این مبلغ اضافی (پ) از کجا می آید؟ در وهله اول این پاسخ خود به خود به زبان می آید که این مبلغ اضافی- یا بنا به اصطلاح عمومی این سود- از اضافه کردن بهای اصلی کالا به دست می آید. حالا باید مطالعه کنیم و ببینیم این پاسخ تا چه اندازه منطقی و صحیح است؟.

در اینجا لازم است تذکر داده شود که بیان فوق، هم شامل سرمایه داری به معنی کارخانه کارخانه داری است و هم شامل سرمایه داری به معنی تجارت کلی است «1»، زیرا در هر دو مورد جریان «پ- ک- پ» است هرچند این دو مختلف به نظر می رسند.

کارخانه داری استثمار نیروی کارگر به صورت خریدن خود نیرو است، ولی تجارت در دست گرفتن قیمت بازار است که از تولیدکننده متاعی را که تولید کرده می خرد نه نیروی کار او را، و متاعی را که لازم دارد به قیمت اعلیٰ به او می فروشد؛ واسطه است میان تولیدکننده و مصرف کننده، و به واسطه تسلط بر

بازار، محصول کار تولیدکننده را که مصرف کننده نیز هست به خود اختصاص می دهد. در آینده ان شاء اللّٰه در فرق میان این دو بحث خواهیم کرد.