فقه و حقوق جلد20 صفحه 437

کرده است.

ماشین مظهر فکر و اراده و نیروی انسان بما هو انسان است، مظهر تکامل اجتماع بشری است، تجسم تمدن

تاریخی بشری است، حاصل تلاشهای عظیم فکری چند هزار ساله بشری است. ماشین جانشین انسان است نه آلت و ابزار انسان؛ یک انسان مصنوعی است. ماشین به جای انسان نخ می ریسد و پارچه می بافد. ماشین شخم می زند و درو می کند. ماشین جوراب می بافد. ماشین می نویسد. ماشین می دوزد.

ماشین الک می کند. ماشین کارهایی که انسان با شعور مستقیم خود انجام می داد انجام می دهد. ماشینیسم این طور نیست که ابزار دستی انسان را تکمیل کرده باشد، مثل اینکه بیل بهتر و ظرف بهتر و کارد و چاقوی بهتر یا قیچی بهتر در اختیار انسان قرار دهد؛ حتی این طور نیست که به جای قوه و بازوی انسان قوه ای از طبیعت استخدام کرده باشد و کارش فقط این باشد که مثلًا ابزاری را که انسان با دست خود باید حرکت دهد یا فشار دهد ماشین حرکت می دهد و فشار می دهد؛ نه، بالاتر از این است؛ ماشین تمام کارهای انسان را دقیقتر و با راندمان بیشتر و محصول بیشتر انجام می دهد «1». در گذشته چنین نبود، در گذشته سرمایه دار فقط نیروی کارگر را می خرید و ابزار ساده ای در اختیار او قرار می داد و با محصول کار کارگر تجارت می کرد؛ ولی امروز ماشین می خرد و ماشین قدرت دارد صد برابر کارگر کار کند؛ ماشینها جای انسان را گرفته اند؛ ماشین انسان فلزی است؛ ماشین قادر است اضافه ارزش تولید کند، صدها برابر کاری که صرف تولید وی شده است ارزش تولید کند؛ ماشین بردۀ مشروع اجتماع بشری است. پس حقیقت درست عکس نظر کارل مارکس است؛ ماشین سرمایه متغیرتر از نیروی کارگر است و در عین حال- چنانکه بعداً خواهیم گفت- همین جهت پایه

و مبنا و اصل اساسی توجیه کنندۀ سوسیالیسم است. مشخّص اصلی سرمایه داری جدید این است که سرمایه دار ماشین را با این قدرت عظیم در اختیار خود قرار می دهد، در صورتی که او نه خالق ماشین است و نه مخترع آن، فقط خریدار و مالک اوست.

آیا اینچنین منبعی می تواند مملوک شخصی باشد؟ یا حتماً باید مانند منابع عمومی طبیعی در اختیار عموم باشد؟ ماشین از آن نظر این قدر قدرت تولید دارد که جای شعور مستقیم انسان را گرفته است، به علاوۀ نیروی عظیم فلز و بخار و برق و غیره؛ در حقیقت انسان است با عضلات فلزی و نیروی برق و بخار. در حقیقت شعور مخترع است که اینهمه کار با این ابزار را انجام می دهد. ماشین مظهر فکر و شعور مخترع، به عبارت بهتر مظهر پیشرفت و ترقی و تکامل اجتماع است که در اختیار سرمایه دار قرار گرفته است. ماشین یک قطعه فلز ساده مثل کارد نیست که خاصیت شعور طبیعی انسان منفرد باشد، یک چوب ساده نیست که از جنگل بریده شده باشد و به اجتماع بلکه به انسان ارتباط نداشته باشد. ماشین

که کار می کند، در حقیقت مغز فلان دانشمند است که با آلات فلزی کار می کند، بلکه مغز اجتماع و ترقی اجتماع است، و بالاخره اجتماع بما هو اجتماع است که به صورت ماشین در طول صدها قرن درآمده و کار می کند؛ نبوغ جامعه انسانی در امتداد تاریخ است که به این شکل درآمده است.

اینجاست که ما می توانیم ادعا کنیم که سوسیالیسم مارکس واژگونه است، به جای آنکه پایش در زمین و سرش به آسمان باشد، سر در زمین و پا در آسمان دارد.

سوسیالیسم مارکسیسم مبتنی بر این اصل است که ماشین سرمایه ثابت است و نیروی کار سرمایه متغیر؛ در عین حال قادر نیست که ثابت کند چرا نیروی کار یا نیروی بازوی انسان سرمایه متغیر است و ماشین سرمایه ثابت؛ در صورتی که طبق اصل «ارزش کار» ارزش هر دو به اندازه کاری است که صرف تولید آنها شده است و هر چیزی طبق اصول مادی حضرات فقط قادر است حد اکثر، کاری که صرف در خودش شده است تولید کند. اما سوسیالیسمی که پایه اش اکنون ریخته می شود مبتنی بر اصل تغیر سرمایه ماشینی است.

سوسیالیسم مارکسیسم حد اکثر این است که مدعی می شود سرمایه دار از طریق غیر مشروع سود می برد، اما چرا سرمایه اش باید از او انتزاع و به اجتماع سپرده شود، جوابی ندارد؛ اما مطابق این سوسیالیسم علتش این است که ماشین تعلق به اجتماع دارد و از اول فرد نمی تواند مالک آن بشود. بعلاوه- چنانکه قبلًا گفتیم و بعداً نیز توضیح خواهیم داد- سوسیالیسم مارکس بیش از آنکه سرمایه داری را ظالمانه جلوه دهد عادلانه جلوه می دهد.