فقه و حقوق جلد20 صفحه 97

اصول لفظیه و اصول عقلیه تقسیم کرده اند؛ فقها چطور؟.

تنها تقسیمی که تاکنون برخورده ایم که مسائل فقهی به بخشهای متعدد تقسیم شده و هر بابی از ابواب فقه در یک بخش جداگانه قرار گرفته است همین تقسیم محقق حلی در کتاب شرایع است که ابواب فقه را به عبادات، عقود، ایقاعات و احکام تقسیم کرده است؛ و بعد از محقق حلّی علامه حلّی در کتاب تذکره الفقهاء به نوعی خاص ابواب فقهی را گروه بندی کرده است و شاید فرصتی بیابیم و توضیحاتی در اطراف بیان علامه حلّی بدهیم. شهید اول در کتاب نفیس قواعد خود اندک توضیحی درباره تقسیم محقق حلّی داده است ولی سایر فقها نه به تقسیم معروف محقق توجه کرده اند و نه

خود به گونه ای دیگر تقسیم کرده اند. عجیب این است که حتی شارحان کتاب شرایع نظیر شهید ثانی در مسالک و سید محمد نوه او در مدارک و شیخ محمد حسن نجفی در جواهر کوچکترین توضیحی درباره تقسیم محقق نداده و از آن گذشته اند، چرا؟ آیا این تقسیم را جالب ندانسته اند یا اساساً عنایتی به مسأله تقسیم به طور کلی نداشته اند؟.

یکی از فقهای متأخر و معاصر «1» به شکل دیگری تقسیم کرده است به این ترتیب: عبادات، معاملات، عادات، احکام؛ ولی کوچکترین توضیحی درباره این اقسام و اینکه چه ابوابی داخل در عبادات است و چه ابوابی داخل در معاملات یا عادات یا احکام، و اساساً تعریف هرکدام اینها چیست نداده است. در السنه و افواه فقهای معاصر این اقسام به گونه ای دیگر ذکر می شود به این ترتیب: عبادات، معاملات، سیاسات، احکام. ولی این بنده تاکنون این تقسیم را در کتابی ندیده و توضیحی درباره آن نشنیده ام.

حقیقت این است که هیچ یک از تقسیمات فوق جالب به نظر نمی رسد. محقق حلّی در تقسیم خود عبادات را یک بخش قرار داده که جای ایراد نیست ولی در بخشهای دیگر نیازمندی به صیغه و بی نیاز بودن از آن، و طرفینی بودن صیغه یا یک طرفی بودن آن را ملاک تقسیم و جدا کردن قسمتها و گروه گروه شدن ابواب فقهی قرار داده است. در نتیجه نکاح و طلاق که هر دو مربوط به حقوق خانوادگی است

است.