فقه و حقوق جلد21 صفحه 116

2 مقتضیات زمان

اشاره

إِنَّ شَرَّ الدَّوَابِّ

عِنْدَ اللّٰهِ الصُّمُّ الْبُکْمُ الَّذِینَ لٰا یَعْقِلُونَ «1».

دیشب در اطراف مسئلۀ مقتضیات زمان بحث می کردیم. کلمۀ مقتضیات و کلمۀ اقتضای زمان را تفسیر و معنی کردیم. برای اینکه آقایان محترم کاملًا توجه داشته باشند و مطلب را به ذهن خودشان بسپارند که اگر با یکی از دو طبقۀ جاهل و جامد روبرو شدند (با آن طبقه ای که هر چیزی را به نام مقتضیات زمان می خواهند بپذیرند و به دیگران بقبولانند و یا آن طبقه ای که اساساً این حرفها را موهوم تلقی می کنند) بتوانند درست مطلب را برای آنها بشکافند، از این نظر باز فهرست مطالب را تکرار می کنیم.

عرض شد که اقتضای زمان را یکی این طور می شود تفسیر کرد که مقتضیات زمان یعنی پیشامدها و پدیده ها و امور رایج زمان. اگر چیزی در یک زمان پدید آمد، چون مخصوص این زمان است و این زمان نسبت به زمان گذشته زمان نوی است، باید آن را پذیرفت. پس پدیده های هر زمان نوی را باید پذیرفت و این تجدد است، ترقی و پیشرفت است. عرض شد این حرف، حرف غلطی است. پدیده های