فقه و حقوق جلد21 صفحه 15

اگر راه سعادت را می خواهی طی کنی باید از اینجا بروی و اگر راه بدبختی را

می خواهی بروی از این طرف، و در هر حال اختیار با خودت است، حالا این تو هستی و این راه. این موضوع نامش «تکلیف» است.

مطلبی که تا اینجا عرض کردم یک مطلب مقدماتی بود. بعد راجع به آن بازهم توضیح خواهم داد.

باید اول عرض بکنم که در این شبها راجع به چه موضوعی می خواهم صحبت بکنم. حقیقتش این است که خودم مردّد بودم، و طبع من هم همیشه اینجور است که می خواهم موضوعی را عنوان کنم که مورد احتیاج است و شبهای متوالی در اطراف همان موضوع صحبت کنم تا آن را حلّاجی کرده و حل کنم، و از طرف دیگر فکر من همیشه این است که مسائلی را عنوان کنم که کمتر دربارۀ آنها فکر و بحث می شود.

در میان موضوعاتی که به نظرم رسید، یک موضوع بیشتر جلب توجه کرد که دربارۀ آن بحث کنم و البته اگر ببینم مستمعین این موضوع را نمی پسندند و موضوعات دیگری را پیشنهاد می کنند، چون شب اول است مانعی ندارد، از فردا شب موضوع را عوض کرده و موضوع دیگری را مطرح می کنیم. آن موضوعی که به نظر بنده رسیده مسئلۀ «مقتضیات زمان» است که مسئلۀ مهمی است و البته بیشتر طبقۀ تحصیل کرده و دنیادیده دربارۀ این مطلب سؤال می کنند. من خودم از اینکه بیشتر با این طبقات تماس دارم و برخوردهای زیادتری دارم، احساس می کنم که این یک عقدۀ روحی عجیبی است که آیا انسان می تواند مسلمان باشد و در عین حال خودش را با مقتضیات زمان تطبیق دهد یا نه؟ گاهی می پرسند اساساً با توجه به اینکه مقتضیات زمان تغییر می کند، چگونه می شود انسان دیندار

بماند؟ چون لازمۀ دین داری این است که انسان خودش را در مقابل مقتضیات زمان نگاه دارد، و مقتضیات زمان تغییر می کند و چاره ای نیست. گاهی از کیفیتش سؤال می کنند که چگونه بایستی انسان خودش را تطبیق بدهد؟ یک عده می گویند انطباق پیدا کردن، ضد دین و مذهب است. یک عده هم این موضوع را بهانه قرار داده و علیه دین تبلیغ می کنند، می گویند به همین دلیل انسان نباید پایبند به دین باشد چون دین مانع تجدد و نوخواهی و پیشروی است و انسان اگر بخواهد در این دنیا ترقی داشته باشد باید طرفدار تجدد و نوخواهی و دشمن کهنه باشد، پس به همین دلیل انسان نباید