فقه و حقوق جلد21 صفحه 167

کرده اند. تقریباً مضمونش این است: شما که علم را فرا می گیرید، اساس کار این است که نقّاد باشید؛ یعنی قدرت انتقاد در شما باشد، کورکورانه تسلیم نشوید، خواه گوینده صالح باشد و خواه ناصالح. در بین حدیث دارد: «کونوا نُقّادَ الْکَلامِ».

حدیث دیگر که فی الجمله از آن یادم هست، راجع به اصحاب کهف است

که داستان آنها در قرآن آمده است: إِنَّهُمْ فِتْیَهٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَ زِدْنٰاهُمْ هُدیً. وَ رَبَطْنٰا عَلیٰ قُلُوبِهِمْ «1» ... معروف است که اینها صرّاف و صیرفی بوده اند. این سخن را به این معنی گرفته اند که کار آنها صرافی بوده است. ائمۀ ما فرموده اند که در این نسبت که گفته اند اینها صراف طلا و نقره بوده اند، اشتباه شده است؛ «کانوا صَیارِفَهُ الْکَلامِ» صراف سخن بودند نه صراف طلا و نقره؛ یعنی مردمان حکیم و دانایی بوده اند و چون حکیم بوده اند وقتی حرفی به آنها عرضه می شد، آن حرف را می سنجیدند. تفقّه در دین که در این آیه ذکر شده است: فَلَوْ لٰا نَفَرَ مِنْ کُلِّ فِرْقَهٍ مِنْهُمْ طٰائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدِّینِ مستلزم این است که انسان واقعاً نقّاد باشد و کار نقّادی او به آنجا کشیده شود که هر چیزی را که گفته می شود و با امر دین تماس دارد، بتواند تجزیه و تحلیل کند.

همین جمله ای که من دیشب نقل کردم و گفتم اخیراً معروف شده است و به حضرت امیر المؤمنین نسبت داده اند: «لا تُؤَدِّبوا اوْلادَکُمْ» ... از باب تعبیر لفظی خیلی زیبا و قشنگ است، خیلی سازگار است. روی همین جهت می بینید یک مقبولیتی در میان افراد پیدا کرده است و هرکس در هر جایی این جمله را می گوید.

حکایتی از دورۀ نوجوانی

الآن حکایتی یادم آمد: من در سنین چهارده پانزده سالگی بودم که مقدمات کمی از عربی خوانده بودم. بعد از واقعۀ معروف خراسان بود و حوزۀ علمیۀ مشهد بکلی از بین رفته بود و هرکس آن وضع را می دید می گفت دیگر اساساً از روحانیت خبری نخواهد بود. جریانی پیش آمده بود که احتیاج به

نویسندگی داشت. از من دعوت کرده بودند. مقاله ای را نوشتم. مردی بود که در آن محل ریاست مهمی داشت. وقتی آن مقاله را دید، یک نگاهی به سر و وضع من انداخت. حیفش آمد، دید که من هنوز پابند عالم آخوندی هستم. شرحی گفت، نصیحت کرد که دیگر گذشت آن موقعی که