فقه و حقوق جلد21 صفحه 215

دارد، دو راه از خارج و دو راه از داخل. اینها در آخر حلق یک چهارراه تشکیل می دهند. یک راه از بینی، یک راه از دهان، یک راه از ریه و یک راه هم از معده می آید، چهارراه به وجود می آید و انسان اصلًا خبر ندارد که یک چنین چهارراهی هست. در حال عادی از این چهار راه دو راهش باز است: راه بینی و راه ریه که همیشه انسان، آزاد تنفس می کند. ولی هیچ توجه دارید که وقتی یک لقمه را به دهان می گذارید و می جوید، بعد که جویده شد دیگر اختیار آن از دست شما بیرون رفته، بی اختیار فرو می رود و بلعیده می شود؟ وقتی که می خواهد فرو برود، سه راه از این چهارراه به طور خودکار بسته می شود: یکی راهی که از آن لقمه وارد شده، دیگر راه بینی که اگر باز باشد غذا می رود در مجرای بینی و اسباب زحمت می شود، و سوم راهی که به ریه می رود و اگر باز باشد خیلی خطرناک است. فقط راه مری و معده بازمی ماند و لقمه به معده می رسد. این دستگاه به طور خودکار این کار را می کند، راه خودش را می داند. این هم یک نوع هدایت است. بالاخره باید لقمه به معده برسد. خود لقمه که نمی داند چه بکند ولی دستگاه می داند.

عقل انسان هادی دیگری است در وجود انسان. خیلی از مسائل است که انسان آنها را به حکم عقل کشف می کند. انسان مصلحتهای خودش را به حکم عقل درک می کند. مثلًا یک وقت به او دو کار عرضه می شود، فکر می کند و یکی

را انتخاب می کند. این، فقط کار عقل است. آدمهای دیوانه غریزه شان به اندازۀ آدم عاقل هست، حسشان هم به اندازۀ آدم عاقل کار می کند ولی عقلشان کار نمی کند، این هادی در وجودشان نیست. منطقۀ این هادیها با هم فرق می کند. منطقۀ غریزه محدود است. آنجا که منطقۀ غریزه است، منطقۀ فکر نیست. منطقۀ حس هم منطقۀ دیگری است. منطقۀ عقل نیز غیر از منطقۀ حس است.

یک هادی چهارم وجود دارد و آن وحی است. ولی این هدایت این طور نیست که به طور کامل در وجود هر کسی باشد. نیروی وحیِ ناقص در هر کسی هست، الهامات جزئی در هر کسی هست ولی وحی کامل در هر کسی نیست. خداوند افراد لایق را مبعوث و بر آنها وحی نازل می کند که یک سلسله حقایق و راههایی است که انسان به آنها احتیاج دارد. نه غریزه به آن حقایق و راهها راهنمایی می کند نه حس، و نه عقل می تواند راهنمایی کند. اینجاست که وحی به کمک انسان می آید و او را راهنمایی می کند.