فقه و حقوق جلد21 صفحه 240

جبر زمان و مسئلۀ عدالت

اشاره

لَقَدْ أَرْسَلْنٰا رُسُلَنٰا بِالْبَیِّنٰاتِ وَ أَنْزَلْنٰا مَعَهُمُ الْکِتٰابَ وَ الْمِیزٰانَ لِیَقُومَ النّٰاسُ بِالْقِسْطِ «1».

امشب موضوع دیگری را که مربوط به مقتضیات زمان است عنوان می کنم. این بحث که نوعی تفسیر از تاریخ است، بحث مهمی است و در دنیای امروز اهمیت زیادی دارد.

یکی از کلماتی که حتماً زیاد به گوش شما خورده است و در نوشته ها و کتابها زیاد دیده اید، کلمۀ «جبر زمان» است. مقصود از جبر زمان این است که عللی که در زمان پیدا می شود، حوادثی که رخ می دهد روی اجبار است و باید رخ بدهد، تخلف ناپذیر است. آیا جبر زمان حرف درستی است یا نه؟ جبر زمان را دوگونه می شود تفسیر کرد. یک گونۀ آن درست است و گونۀ دیگر نادرست. اما آن که درست است: