فقه و حقوق جلد21 صفحه 244

رویید آن را درو می کند، خرمن می کند، می کوبد و تصفیه می کند، اگر از او

بپرسید چرا این کار را می کنی؟ می گوید چرا ندارد، من آدم هستم، زن و بچه دارم، احتیاج به نان دارم؛ من زراعت می کنم که نان سال را در بیاورم. همچنین آن کارگری که کار می کند و مزد می گیرد اگر از او بپرسید چرا کارگری می کنی؟ می گوید برای اینکه می خواهم مزد بگیرم. چرا می خواهی مزد بگیری؟ من باید پول داشته باشم تا بتوانم احتیاجات زندگی خودم را رفع کنم. این کارهای انسان کارهای مادی است.

ولی یک سلسله کارهای دیگری هم انسان دارد که این قدر واضح نیست که چرا آن کارها را انجام می دهد. مثل اینکه انسان تحصیل علم می کند، حالا یا به مدرسه می رود و یا در خانه کتاب مطالعه می کند. شما از این کار چه هدفی دارید؟ در اینجا ممکن است کسی بگوید من هدفی ندارم، می خواهم بفهمم در این کتاب چه نوشته شده است. کتاب تاریخ است، می خواهم ببینم در گذشته در دنیا چه وقایعی رخ داده است. اگر بگویند این کار چه فایده ای به حال تو دارد؟ می گوید فایده اش این است که می فهمم. مگر همۀ کارها باید پولی به جیب آدم ببرد؟!

چند حکایت

می گویند ابو ریحان بیرونی در پشتکار داشتن در تحصیل علم، عجیب بوده است.

بسیار مرد دانشمندی بوده. از جمله نوابغ بشریت است و مرد بسیار مسلمان و متدینی هم هست. ابو ریحان مریض بود به آن مرضی که از دنیا رفت. در حال احتضار بود. همسایه ای داشت که از فقها بود. وقتی دید که ابو ریحان مریض است به عیادت او رفت. ابو ریحان در بستر افتاده بود ولی هوشش بجا بود. تا چشمش به آن فقیه افتاد، یک مسئلۀ فقهی

را در باب ارث از او سؤال کرد (با اینکه ابو ریحان در فقه تخصصی نداشته و در ریاضیات و جامعه شناسی و فلسفه تخصص داشته و نیز منجم فوق العاده ای بوده است). مرد فقیه از او سؤال کرد که در این موقعیت چه وقت مسأله پرسیدن است؟! ابو ریحان گفت: من می دانم که در حال احتضارم، ولی آیا بمیرم و بدانم بهتر است یا بمیرم و ندانم؟ بالاخره خواهم مرد، پس بدانم و بمیرم بهتر است. (خود دانش برای انسان یک کمالی است.) آن فقیه جواب آن مسأله را داد و می گوید: هنوز به خانۀ خود نرسیده بودم که صدای گریه و ناله از منزل ابو ریحان برخاست، گفتند ابو ریحان وفات کرد.