فقه و حقوق جلد21 صفحه 290

زکات مالیات نیست. زکات در مورد چیزهایی وضع شده که انسان آنها را با کمک طبیعت به وجود می آورد، آن هم طبیعت سهل و ساده؛ یعنی انسان بالنسبه کار کمی انجام می دهد و طبیعت کار بیشتر را انجام می دهد و [محصول را] مفت و رایگان در اختیار انسان می گذارد. مثلًا گندم که انسان به وجود می آورد، در قسمت کمی فکر و عمل او دخالت دارد، قسمت بیشتر فعالیت طبیعت است. لذا [اسلام] به انسان می گوید اینجا که از سخاوت طبیعت استفاده می کنی، مقداری از آن را باید در راههای دیگری بدهی. اینجا اگر چیزی با موارد زکات قابل قیاس باشد، موارد دیگری مثل برنج است: چرا گندم باید زکات داشته باشد و برنج نداشته باشد؟ این [مسأله] در سابق هم مطرح بوده. [در جواب] گفته اند آن سادگی که در موارد زکات هست، در برنج نیست؛ یعنی به آن سادگی که گندم به دست می آید برنج [به دست نمی آید]،

برنج کار زیادی می برد، و زکات در واقع به این علت است که یک مقدار [از چیزی] را که طبیعتْ رایگان در اختیارت می گذارد به دیگران بدهی.

مسئلۀ مالیات موضوع دیگری است. آن، امر ثابتی نیست؛ امری متغیر و از اختیارات حکومتی است. اسلام که نگفته فقط به عنوان زکات بگیرید و به غیر از عنوان زکات حق ندارید [چیزی] از مردم بگیرید. وضع مالیات از اختیارات حاکم شرعی است. او در هر زمانی می تواند برای هر چیزی (اتومبیل، غیر اتومبیل، هرچه باشد) بر طبق مصلحتی که ایجاب می کند، مالیات وضع کند. این ربطی به زکات ندارد.

بنابراین این دو را نباید با همدیگر مقایسه کرد که: زکات مالیات اسلام است و در غیر این موارد هم زکاتی نیست، پس در غیر این موارد مالیاتی نیست، پس اسلام چگونه می تواند با این زکاتها کشور را اداره کند؟

اختیارات وسیع حاکم شرعی

تازه در مورد زکات هم این مسأله مطرح است که آیا حکومت اسلامی می تواند چیز دیگری را- و لو به نام زکات- وضع کند یا نه؟ بله می تواند. امیر المؤمنین در زمان حکومتشان برای اسب زکات وضع کردند و این از مسلّمات است. فقهای بعد دو جور استنباط کردند. بعضی گفتند زکات اسب مطلقاً مستحب است و امیر المؤمنین آن را مستحب گرفته اند. ولی دیگران جور دیگر استنباط کردند،