فقه و حقوق جلد21 صفحه 365

نیست، اصلًا تبلیغ نمی تواند رویش اثر بگذارد. حالا اینها چه جور توجیه می کنند، من نمی دانم. عبارتهایش را می خوانم:

معمولًا این طور گفته می شود که مارکسیسم عبارت از یک فلسفۀ مادی است که منکر نقش افکار در تاریخ می باشد؛ یعنی عامل ایدئولوژی را انکار می کند و تنها به تأثیرات اقتصادی نظر دارد «1» البته کسی این حرف را نمی زند که مارکسیسم نقش افکار را بکلی منکر است؛ مارکسیسم می گوید افکار صددرصد تابع شرایط زندگی است، یعنی عامل دیگری در ساختن آن مؤثر نیست. این را باید جواب بدهید.

این گفتار خطاست. مارکسیسم

از نقش مهمی که فکر، هنر و عقاید در زندگی بازی می کنند غافل نیست و برعکس اهمیت وافری به انواع ایدئولوژیها می دهد «2». عامل ایدئولوژی و شکل ایدئولوژی چیست؟ این قسمت از مارکسیسم که مورد مطالعۀ ماست، بیش از هر قسمتی بد فهمیده شده است. دلیلش هم این است که تا مدتهای مدید، مارکسیسم را فقط از لحاظ اقتصادی می آموخته اند. به این طریق نه تنها مارکسیسم را از شکل کلی خود جدا می کرده اند، بلکه اصول واقعی این فلسفه را نیز کنار می زده اند زیرا چیزی که اجازه می دهد اقتصاد به صورت یک علم کامل درآید، ماتریالیسم تاریخی و انطباق آن با ماتریالیسم دیالکتیک است.

تعبیرات غلطی هم که از مارکسیسم شده است، به علت آن بوده که از نقش ایدئولوژیها در تاریخ و زندگی غفلت ورزیده اند. جدا کردن ایدئولوژیها از مارکسیسم، به منزلۀ تفکیک مارکسیسم از ماتریالیسم دیالکتیک است، یعنی تجزیۀ آن از اصول.

______________________________
(1) همان مأخذ، ص 212
(2) توضیح نمی دهد که به چه شکل است.