فقه و حقوق جلد21 صفحه 397

مخصوص به خود دارد.].

این طبعاً لازمۀ آن حرف هم هست؛ یعنی اگر بنا شد که جامعه یک وحدت واقعی و یک شخصیت واقعی جدا از شخصیت فرد داشته باشد و خودش یک شخصیت باشد و جامعه صرف «مجموع» نباشد و غیر از روح فردی یک روح اجتماعی نیز بر انسانها حکومت کند، طبعاً باید آن هم یک کتابی داشته باشد و نمی تواند نداشته باشد.

آیۀ دیگر در سورۀ یونس است که می فرماید: وَ لِکُلِّ أُمَّهٍ رَسُولٌ فَإِذٰا جٰاءَ رَسُولُهُمْ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ

هُمْ لٰا یُظْلَمُونَ «1» برای هر امتی یک پیامبری هست (نه اینکه در میان هر امتی شخص رسولی هست؛ نه، هر امتی رسولی دارند که یا آن رسول خودش در میان آن امت بوده یا پیامش به آنها ابلاغ شده، مثل ما که رسولمان پیغمبر اکرم است با اینکه خودشان در میان ما نیستند، پیامشان به ما ابلاغ شده) فَإِذٰا جٰاءَ رَسُولُهُمْ قُضِیَ بَیْنَهُمْ بِالْقِسْطِ وَ هُمْ لٰا یُظْلَمُونَ (اینجا می گویند یک نوع حذف و اضماری هست) پیغمبرشان می آید آنها را هدایت می کند، بعد بعضی مردم قبول می کنند و بعضی تکذیب می کنند، و بالاخره بحق در میان آنها حکم خواهد شد.

بعد می گوید: وَ یَقُولُونَ مَتیٰ هٰذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ. پیغمبر اکرم به کفار قریش می فرمود: من پیامبری هستم در میان شما و اگر تکذیبم کنید، سنت الهی این است که هلاک بشوید؛ نه یک فرد، بلکه این جامعه ای که نمی پذیرد هلاک شود. اینها به مسخره می گفتند: مَتیٰ هٰذَا الْوَعْدُ إِنْ کُنْتُمْ صٰادِقِینَ حالا هلاک ما کی می خواهد عملی شود؟ قُلْ لٰا أَمْلِکُ لِنَفْسِی ضَرًّا وَ لٰا نَفْعاً إِلّٰا مٰا شٰاءَ اللّٰهُ بگو آنچه می گویم به دست من نیست، من نیستم که می خواهم شما را هلاک کنم، ارادۀ فرد من نیست، من حتی مالک ضرر و نفع خودم جز اینکه خدا بخواهد نیستم؛ یعنی همه چیز به دست خداست. بعد سنت خدا را بیان می کند: لِکُلِّ أُمَّهٍ أَجَلٌ ولی بدانید که مشیّه اللّٰه چنین است که برای هر قومی پایانی هست، اجلی و عمری هست، إِذٰا جٰاءَ أَجَلُهُمْ فَلٰا یَسْتَأْخِرُونَ سٰاعَهً وَ لٰا یَسْتَقْدِمُونَ «2» آنگاه که پایان کارشان برسد، نه یک لحظه جلو می افتد

نه یک لحظه عقب.

______________________________
(1) یونس/ 47
(2) یونس/ 48 و 49