فقه و حقوق جلد21 صفحه 429

مقدار مفاهیم مقدس بشری استعمال شده است؟ در کدام عصر و زمان این قدر دم از اخلاق و صلح و امنیت و آزادی

و مساوات و برادری و برابری و انسانیت و حقوق بشر زدند و در کدام عصر به اندازۀ زمان ما این مفاهیم را ملعبه قرار دادند و با اینها بازی کردند؟ از آن سر دنیا با هواپیمایش حرکت می کند و بمبهای آتش زا را روی سر مردم بی گناه می ریزد، بعد می گوید تصمیم آمریکا در دفاع از آزادی راسخ است.

آن بلوک دیگر را هم در چکسلواکی دیدید. بزرگترین پدیده ای که در عصر ما هست پدیدۀ نفاق است و بزرگترین کارخانه ای که در عصر ما اختراع شده است کارخانۀ قلب حقایق است. این است بزرگترین نیاز بشر و مادر همۀ نیازها در عصر حاضر. بشر دردش همه از ناحیۀ دنیای بیرون نیست، بیشتر از ناحیۀ خودش است.

یک سلسله مسائل است که در سطح پایین تر از طبیعت بشر است، یعنی طبیعت او بر آن حکومت می کند و آن در دست طبیعت بشر ابزار است و جز ابزار چیزی نیست. علم از این قبیل است. علم قدرت ندارد بر طبیعت بشر مسلط بشود. طبیعت بشر، علم را- به هر درجه که برسد- در اختیار خودش می گیرد، استخدام می کند و مثل یک ابزار از آن استفاده می نماید. عقل و قانون و فلسفه و فکر و صنعت از این قبیل است. بشر با این قدرت علمی و فنی خود که می بینیم امروز آهنگ سفر افلاک کرده است و به کرۀ ماه می رود، در دریا و صحرا و فضا نقطه ای نیست که نتواند آنجا را تسخیر کند، یک جا که مانده است و آنجا را دیگر قدرت ندارد، نفس و روح خودش است. با این همه پیشرفتها در مرحلۀ علم و فن، در

ناحیۀ آدمیت و خوی انسانی و انسانیت چقدر جلو آمده؟ یک قدم نیامده، چون کار علم و فن نیست، کارِ ایمان است. این یک بحث مختصری است راجع به مسئلۀ احتیاج و نیازی که جهان امروز به ایمان به طور مطلق دارد. بازروی این هم نمی توانم بحث بکنم چون می خواهم بحث خودم را لااقل به طور اختصار هم شده به آخر برسانم.

ایمان، پایۀ همۀ مقدسات

مقدسات بشر چیست؟ عدالت یکی از مقدسات بشر است. آزادی یکی از مقدسات بشر است. احسان یکی از مقدسات بشر است. امنیت یکی از مقدسات بشر است.

راستی، درستی، امانت یکی دیگر از مقدسات بشر است. بدون شک تمام اینها در گرو ایمانند. آن چیزی که بشر ندارد این است. حالا چه ایمانی؟ این ایمان را از کجا