فقه و حقوق جلد21 صفحه 430

بگیریم. ایمان که قراردادی نیست. ایمان یعنی وسیله ای که بتواند روح ما را بکِشد و جذب کند یعنی بتواند بر سرّ ضمیر ما حکومت کند. شرط اولش این است که لااقل یک کتاب آسمانی روشنی موجود باشد که حد اقل انسان اطمینان داشته باشد که این کتاب از صاحب خودش است. به قول آقای [محمّد تقی] شریعتی اگر ما وحی قرآن و نبوت خاتم را از دنیا بگیریم اصلًا نبوتِ قابل اثباتی نیست. اگر بناست بشر به یک کتاب آسمانی ایمان داشته باشد یعنی اگر یک کتاب آسمانی وجود داشته باشد که یک آدم بی تعصب بتواند روی آن لااقل فکر بکند قرآن است. هر کتاب دیگری را شما نگاه می کنید می بینید اولین شرطش معدوم است، انتسابش به صاحبش اصلًا معلوم نیست. انجیل، تورات و اوِستا اینجور است، آثاری که به

پیامبران آریایی- به قول دکتر شریعتی- نسبت داده اند این گونه است. تنها کتابی در دنیا که به طور قطع و یقین- از آن آفتاب و از این چراغ روشنتر- می شود گفت از همان آورنده اش است قرآن است.

ریشۀ روی گردانی از دین در اعصار اخیر

مسئلۀ مهمتر در اینجا این است: ما باید یک سیری و یک مطالعۀ اجمالی بکنیم راجع به اینکه این سرخوردگی که بشر نسبت به دین به طور کلی در اعصار اخیر پیدا کرد ناشی از چیست؟ بدون شک یک نوع روی گردانی در بشرِ سه چهار قرن پیش تا امروز نسبت به دین به طور کلی وجود داشته و خود دنیای اسلام هم کم و بیش دچار چنین بحرانی هست. ریشۀ قضیه چیست؟ گاهی بعضی سؤال می کنند که شما می گویید دین به طور کلی فطری بشر است، اگر فطری بشر است پس چرا گروه زیادی از مردم از دین صرف نظر کرده اند؟ از امر فطری که نمی شود صرف نظر کرد.

این دو را با همدیگر جواب عرض می کنم.

بشر دارای غرایز مختلف است، دارای نیازها و احتیاجات مختلف است و تمام این احتیاجها و نیازها از طبیعت و فطرتش سرچشمه می گیرد. اگر شما همۀ این نیازهای فردی و اجتماعی بشر را هماهنگ با یکدیگر اشباع کنید، بشر دنبال تمام امور فطری خودش می رود. ولی گاهی میان غریزه های مختلف، میان نیازهای مختلف جنگ انداخته می شود. فرض کنید یکی از نیازهای طبیعی بشر نیاز جنسی است. یکی هم نیاز روحی و باطنی است. شما اگر این دو نیاز را در حد خود اشباع و