فقه و حقوق جلد21 صفحه 431

ارضا کنید اشکالی پیش نمی آید. ولی یک وقت می آیید میان این دو جنگ

می اندازید؛ توهمی می کنید، می گویید یا من باید از غریزۀ دینی و از دینم صرف نظر کنم، غریزۀ جنسی را اشباع کنم، زن بگیرم، متأهل بشوم؛ و یا اینکه برعکس، دنبال غریزۀ دینی بروم، خودم را آلوده به ارضای این غریزه نکنم. اینجا ناچار یکی از دو غریزه از میان می رود؛ یا شما دنبال آن می روید این را مریض می کنید، یا دنبال این می روید آن را مریض می کنید. همین طور اگر میان غریزۀ علم و یک غریزۀ دیگر جنگ بیندازید. یا اگر شما بخواهید میان غریزۀ مال- که یک غریزه است برای بشر و یکی از غرایز دیگر جنگ بیندازید تشویش پیدا می شود. اگر غریزۀ احترام در میان اجتماع را با یک غریزۀ دیگر، علم یا دین یا اخلاق، جنگ بیندازید همین جور است. شکست دینها در دنیا زیر سر کسانی است که میان دین و سایر نیازهای بشری جنگ انداختند. و ما بیش از هر جای دیگر غرامت اشتباه جناب کلیسا را باید بپردازیم. این کلیسا بود که- به قول نویسنده ای- حتی میان عبادات و معاملات تفکیک کرد، گفت عبادات به یک دنیا بستگی دارد، معاملات به دنیای دیگری؛ تو یا باید به آن دنیا بروی با عبادات یا باید به این دنیا بروی با معاملات.

اشتباهات کلیسا

کلیسا در ابتدای ظهور علم در دورۀ رنسانس چند اشتباه بسیار بزرگ کرد. میان دین و زندگی معتدل و شرافتمندانۀ دنیا جنگ انداخت. میان دین و علم جنگ انداخت. میان دین و عقل جنگ انداخت؛ گفت اصل اصول دین از حوزۀ عقل خارج است، منطقۀ ممنوعه برای عقل است، شما باید چشمتان کور بشود بگویید مبدأ عالم سه تاست، در

عین اینکه سه تاست یکی است، در عین اینکه یکی است سه تاست. مرتب تکرار کن بگو. اگر می گفتید چطور می شود خدای سه گانه را قبول کنم یا خدای یگانه، می گفت همین جور بگو و به همین هم ایمان داشته باش؛ اگر عقلت قبول نمی کند بگو غلط نکن، فضولی نکن.

تأثیر اسلام در تمدن اروپا

اشتباهی که کلیسا مرتکب شد، بعدها غرامتش را تا اندازه ای دنیای اسلام مجبور شد بپردازد، برای اینکه افراد تشخیص ندادند، خیال کردند به طور کلی خاصیت