فقه و حقوق جلد21 صفحه 432

دین همین است؛ ندانستند یک دینی هم در دنیا ظهور کرد که این دین گذشته از معنویت بسیار عالی که دارد خودش یک تمدن به وجود آورد، خالق یک تمدن شد، ملل متنوع گوناگون را به یکدیگر پیوند داد و بزرگترین تمدنهای عالم را به وجود آورد، تمدنی که حق بسیار عظیمی بر تمدن امروز اروپا دارد و خوشبختانه تدریجاً دنیای اروپا دارد اقرار و اعتراف می کند. اگر جلد یازدهم ترجمۀ فارسی کتاب تاریخ تمدن ویل دورانت را بخوانید تا اندازه ای روشن می شوید.

گوستاولوبون تا حدودی این مطلب را بیان کرده است. در جلد دوم کتاب «محمد صلی الله علیه و آله خاتم پیامبران»، نشریۀ حسینیه ارشاد، مقاله ای- که بعد کتاب خواهد شد- تحت عنوان کارنامۀ اسلام به وسیلۀ یکی از اساتید دانشگاه نوشته شده است، دلم می خواهد شما آن مقاله را بخوانید، ببینید اسلام چه تمدن درخشانی را به وجود آورده است و دنیای اروپا در جمیع شئون زندگی خودش چقدر مدیون اسلام است! در مقدمۀ همین کتاب، ما سخن شیخ محمد عبده را نقل کرده ایم که دنیای اروپا از روزی که از دین

خودش صرف نظر کرد به سوی سعادت گام برداشت، دنیای اسلام از روزی که از دین خودش صرف نظر کرد بدبخت شد و این تفاوت دو دین است. یک چیزی اضافه کردیم: این دنیای اروپا که می گویند از دین خودش دست برداشت، بله از دین خودش کناره جویی کرد، اما به کدام طرف رفت؟ به سوی اسلام. تاریخ تمدن ها را به دقت بخوانید. یکی از علل تمدن اروپایی، انشعاب پروتستانهاست، که اینها را در میان اهل مذهب مسیح نظیر شیعه ها در میان اهل اسلام می دانند با این تفاوت که اینها هزار و پانصد سال بعد از مسیح آمدند ولی تشیع از زمان پیغمبر است. این گروه- که البته عددشان هنوز به عدد کاتولیکها نمی رسد ولی جمعیت بسیار معتنابهی هستند- اصلاحات اساسی در دین مسیح انجام دادند. در میان اصلاحاتی که از اینها ذکر کرده اند در درجۀ اول سه چیز است:

1. برداشتن فاصلۀ میان انسان و خدا و به تعبیر سید جمال الدین اسدآبادی و دیگران ارزش دادن به شخصیت انسانی. گفتند «پاپ واسطه است» یعنی چه؟! خدا به همۀ مردم نزدیک است، خدا را بدون واسطۀ کشیش بلکه هیچ بنده ای پرستش کنید. خدا به تمام بندگان نزدیک است، درد دل هر بنده ای را می شنود. ای انسان! در تماس گرفتن با خدا احتیاج به واسطه نداری.

2. برای عقل در حریم دین حق قائل شدند؛ گفتند آن مسائلی از مسائل دینی و