فقه و حقوق جلد21 صفحه 442

که بوی قدمت بدهد گریزانند و از نظر این طبقه کلمۀ «قدمت» که به معنی سابقۀ زمانی بیشتر داشتن است، مساوی است با کهنگی، و حال آنکه اینها دو مفهوم است؛ کهنگی یعنی فرسودگی، قدمت یعنی سابقۀ زیاد داشتن. هیچ ضرورتی ندارد که یک چیزی قدمت یعنی سابقۀ زمانی زیاد داشته باشد و در عین حال فرسوده و کهنه شده و مشرف به انهدام باشد. سابقاً هرجا که کلمۀ «قدمت» می آمد یک تقدسی از آن استشمام می شد، می گفتند این چیز قدیمی است پس یک قداست بیشتری دارد.

حالا برعکس، در نظر عده ای هرچه که می گویند قدیمی است، معنایش این است که بوی کهنگی و از هم دررفتگی و تلاشی از آن می آید.

اینجاست که نیاز به یک طبقۀ متوسط است که کم و بیش در جامعه وجود دارند و وظیفۀ طبقۀ ما در اینجا سنگین و دشوار می شود و آن این است که ما یک بررسی کامل و دقیق بکنیم ببینیم واقعاً چگونه است، آیا می شود هم مسلمان و متدین بود و هم هماهنگ با مقتضیات زمان و پیشرفتهای زندگی، یا ممکن نیست؟ این دشواری برای اسلام از هر دین دیگر بیشتر است، برای اینکه یک خصوصیت اسلام مسئلۀ اعلام جاودانگی است که اعلام کرده است که دیگر دفتر نبوت برای همیشه بسته شد و جز این دین الی الابد دین دیگری نخواهد آمد. خصوصیت دیگرش توسعۀ خود این دین است. اگر اسلام مثل پاره ای از ادیان

دیگر به چهارتا دستور عبادی و چهارتا دستور و پند اخلاقی قناعت کرده بود و مقرراتی برای زندگی بشر در قسمتهای مختلف وضع نکرده بود، چندان دچار این دشواری نمی شد. خوب، مسائلِ عبادی است، خیلی مهم نیست، در هر عصر و زمانی به یک شکل مخصوصی مردم عبادت کنند. یا چهارتا پند اخلاقی باشد. اینها هم مهم نیست. اما دینی است که حلال و حرامهای خیلی زیادی آورده است و هیچ شأنی از شئون زندگی بشر نیست الّا اینکه اسلام در آنجا قانونی وضع کرده و آورده است؛ این است که کار اسلام و کار ما مسلمانها از نظر این بحث خیلی دشوارتر است.

مخصوصاً این بحث یک بحثی نیست که بشود در یک جلسه همۀ مسائلش را طرح و حلّاجی کرد و تمام شده تلقی کرد، فقط زمینه ای است برای مطالعه؛ و من یادداشتهای زیادی در همین زمینه از سابق داشتم و یکی از دوستان مشهدی من «1»