فقه و حقوق جلد21 صفحه 45

کردم. اینها را شاهد می آورم که در بشر چه نیروهایی ذخیره است و بشر چقدر تغییرپذیر است.

سخن علی علیه السلام

اگر به سراغ حضرت علی علیه السلام بروید می بینید در نامه ای که به عثمان بن حنیف نوشته است می فرماید: «الا وَ انَّ امامَکُمْ قَدِ اکْتَفیٰ مِنْ دُنْیاهُ بِطِمْرَیْهِ وَ مِنْ طُعْمِهِ بِقُرْصَیْهِ» یعنی: و اما پیشوای شما از دنیای خودش به

دو جامه و به دو قرص نان اکتفا کرد.

بعد می گوید: من می دانم مردم باور نمی کنند. «وَ کَأنّی بِقائِلِکُمْ یَقولُ: اذا کانَ هٰذا قوتُ ابْنِ ابی طالِبٍ فَقَدْ قَعَدَ بِهِ الضَّعْفُ عَنْ قِتالِ الْاقْرانِ وَ مُنازَلَهِ الشُّجْعانِ» گویا دارم می شنوم از زبان دیگران که اگر علی غذایش این است، او باید از ضعف نتواند از جایش بلند بشود و نتواند در میدانهای جنگ با شجاعان درجه اول نبرد کند و آنها را به خاک هلاکت بیندازد.

علی به این اعتراض فرضی جواب عجیبی می دهد، می فرماید: اشتباه می کنند که قانون طبیعی این است. چیزی که دیگران دارند خلاف قانون طبیعی است: «الا وَ انَّ الشَّجَرَهَ الْبَرِّیَّهَ اصْلَبُ عوداً وَ الرَّواتِعَ الْخَضِرَهَ ارَقُّ جُلوداً وَ النَّباتاتِ الْبَدَوِیَّهَ اقْویٰ وُقوداً وَ ابْطَأُ خُموداً «1»». درختان صحرایی چوبشان محکمتر است و سبزه های خوش آب و رنگ نازکتر و ضعیفترند. گیاهان وحشی آتششان زودگیرنده تر و دیرخاموش شونده تر است. موجود زنده اعم از گیاه و حیوان و انسان هرچه بیشتر به او برسند نازک نارنجی تر و ضعیفتر و ناتوانتر می شود، هرچه کمتر به او برسند و بیشتر با مشکلات مواجه بشود نیرومندتر می گردد. مقایسه کنید میان درختهای کوهی و جنگلی و درختهایی که در خانه هاست، میان بوته های جنگلی و صحرایی و بوته هایی که دست نوازشگر باغبان دائماً مراقب آنهاست. انسان هم اینجور است. انسان این طور نیست که حتماً باید روزی سه مرتبه غذا بخورد، اگر نخورد مریض می شود. بگذارید یک قدری با مشکلات روبرو بشود تا نیرومندتر شود.

این تاریخ است، تاریخ قطعی و مسلّم: جنگ صفّین، جنگ جمل، جنگ خوارج در زمانی صورت گرفت که علی علیه السلام مردی شصت ساله است. ما همان

البلاغه، نامۀ 45