فقه و حقوق جلد21 صفحه 69

چون «لا حُکْمَ الّا لِلّٰه» حکم مال خداست. دائماً می گفتند این کار غلط بود، این کار کفر بود، «اسْتَغْفِرُ اللّٰهَ رَبّی وَ اتوبُ الَیْه». آمدند سراغ علی علیه السلام که تو هم باید توبه کنی.

حضرت فرمود: حکمیت کار غلطی بود و شما کردید، ولی کفر نیست. گفتند: نه، حکمیت کفر است و باید توبه کنی. حضرت هم این کار را نکردند. آنها گفتند: «کَفَرَ وَ اللّٰهِ الرَّجُلُ» به خدا این مرد کافر شده، و حکم ارتداد علی را صادر کردند. بعد خود اینها یاغی شدند و لذا به نام «خوارج» نامیده شدند. اصول و فروعی برای خودشان ترتیب دادند و فقهی برای خودشان درست کردند.

فقه خوارج فقه مخصوصی است.

عقاید فقهی شان بسیار جامد است. گفتند تمام فِرَق اسلامی کافرند غیر از ما، و هر کسی که گناه کبیره مرتکب بشود کافر است. یک فقه به اصطلاح مضیق، تنگ و تاریک به وجود آوردند. به همین دلیل اینها بعدها منقرض شدند، چون اساساً فقه اینها فقه عملی نبود. نمی شد جامعه ای خود را پایبند به این فقه بکند و بتواند به زندگی خود ادامه بدهد. البته اینها سالها وجود داشتند و با خلفای بعد هم مخالفت کردند، چون با تمام خلفا مخالف بودند. با عثمان خوب نبودند، می گفتند عثمان نیمۀ اول عمرش خوب بود، نیمۀ دومش بد. با علی خوب نبودند، می گفتند اوایل خوب بود ولی بعد آن وقتی که تن به حکمیت داد- العیاذ باللّٰه- کافر شد. با معاویه براستی دشمن بودند. معاویه را از علی هم بدتر می دانستند، و بعد هم با تمام خلفا بد بودند و با همه جنگیدند تا بالاخره منقرض شدند.

خوارج از نظر علی علیه السلام

خوارج به تعبیر امیر المؤمنین سوء نیت نداشتند، کج سلیقه بودند، جمود فکری داشتند. در نهج البلاغه حضرت می فرماید: «لا تَقْتُلُوا الْخَوارِجَ بَعْدی، فَلَیْسَ مَنْ طَلَبَ الْحَقَّ فَاخْطَأَهُ کَمَنْ طَلَبَ الْباطِلَ فَادْرَکَهُ» «1» (مقایسه می کرد میان خوارج و اصحاب معاویه) فرمود: بعد از من خوارج را نکشید، اینها با اصحاب معاویه خیلی فرق دارند، اینها دنبال حق هستند ولی احمقند، اما آنها از اول دنبال باطلند و به آن هم رسیدند. جملۀ دیگری حضرت دربارۀ اینها دارد که خیلی عجیب است، می فرماید: «فَانّی فَقَأْتُ عَیْنَ