فقه و حقوق جلد21 صفحه 77

مثلًا ائمه از این دستگاه تصفیه که قرآن است چگونه استفاده می کردند؟ در زمان مأمون خلیفه، یک نهضت علمی پیدا شد. مأمون مجلس مباحثه و مناظره، زیاد برقرار می کرد و خیلی لذت می برد، چون خودش اهل مطالعه و دانشمند بود و به تمام ادیان و مذاهب آزادی می داد. مباحثات امام رضا علیه السلام با اصحاب ملل و نحل در همین مجالس مأمون صورت گرفته است. مجالس زیادی مخصوصاً راجع به اهل تسنن و تشیع تشکیل می داد. در آن کتاب که آن شخصیت ترک به نام قاضی بهلول بهجت افندی به نام تشریح و محاکمه نوشت- که به فارسی ترجمه شده و بسیار کتاب خوب و نفیسی است- مباحثۀ بین مأمون و علمای اهل تسنن راجع به خلافت نقل شده است.

اینها مجالس مناظره میان ائمه و دیگران فراهم می کردند. گاهی هشام بن الحکم در مجالس اینها شرکت می کرد. از جمله یک مباحثۀ شیعی و سنی میان حضرت جواد که هنوز طفل بودند و علمای اهل تسنن برقرار شد. در آنجا آن عالم

اهل تسنن در حرفهایش احادیثی در فضیلت أبو بکر و عمر روایت کرد. به حضرت عرض کرد:

شما دربارۀ شیخین چه می گویید و حال اینکه ما حدیث معتبری از پیغمبر داریم که فرمود: أَبو بَکْرٍ وَ عُمَرُ سَیِّدا کُهولِ اهْلِ الْجَنَّهِ یعنی أبو بکر و عمر دو آقای پیرمردان اهل بهشتند. همچنین حدیث دیگری نقل کرد که روزی جبرئیل به پیغمبر نازل شد، از جانب خدا عرض کرد: من از أبو بکر راضی هستم، از أبو بکر بپرس آیا او از من راضی هست یا نه؟ حضرت جواد فرمود: ما منکر فضیلت أبو بکر نیستیم ولی یک مطلب هست و آن این است که همه قبول دارند که پیغمبر در حجه الوداع فرمود:

«کَثُرَتْ عَلَیَّ الْکِذابَهُ» دروغگویان بر من زیاد شده اند، و معیاری در اختیار قرار داد که هر حدیث را که از من روایت کردند اول بر قرآن عرضه بدارید، اگر موافق قرآن بود قبول کرده و الّا رد کنید. قرآن می گوید تمام اهل بهشت، جوان هستند. و اما حدیث دیگری که گفتید، خدا در قرآن می فرماید: وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الْإِنْسٰانَ وَ نَعْلَمُ مٰا تُوَسْوِسُ بِهِ نَفْسُهُ وَ نَحْنُ أَقْرَبُ إِلَیْهِ مِنْ حَبْلِ الْوَرِیدِ «1» ما انسان را آفریده ایم و از تمام خطورهای قلبی او آگاه هستیم. پس چطور می شود خدایی که قرآن او را این طور معرفی می کند، از پیغمبر بپرسد که من از فلان بنده راضی هستم، تو از او