فقه و حقوق جلد21 صفحه 86

مبارزۀ مجتهدان با اخباریان

ولی اخباریین زیر بار این حرفها نرفتند. یک مبارزۀ بسیار شدیدی میان مجتهدین و اخباریین صورت گرفت. اخباریین مظهر کامل جمودند. ای کاش به این جمود قناعت می کردند. اینها یک تعصب احمقانه ای راجع به اخبار و روایتها دارند. آمدند در سه زمینۀ دیگر خدشه کردند. آن شب عرض کردیم که ما چهار دلیل داریم:

قرآن، سنت، اجماع و عقل. اینها

به واسطۀ یک تعصب شدید و احمقانه ای که پیدا کرده بودند، برای اینکه آن سه دلیل دیگر را از حجّیت بیندازند، گفتند شما می گویید چهار دلیل داریم. اجماع که مال سنیهاست. اجماع وسیله شد برای اینکه أبو بکر خلیفه بشود و با همین اجماع امیر المؤمنین را کوبیدند. حالا شما می گویید اجماع؟! مجتهدین گفتند اولًا موضوع خلافت جای اجماع نبود، موضوع نصّ است، نصّ قطعی پیغمبر. ثانیاً دربارۀ أبو بکر که اجماع صورت نگرفت. اجماع این است که همۀ اهل حل و فصل در یک مطلبی اجماع بکنند. علی بن أبی طالب و زبیر در مدینه بودند و جزء اجماع کنندگان نبودند. یک عدۀ بسیار کمی جمع شدند و با هوچیگری کاری را درست کردند و اسمش را اجماع گذاشتند. گفتند خیر، حالا اجماع آن قدر هم دردی نداشت. شما عقل را در کار دین دخالت می دهید. اصلًا این فضولیها به عقل نیامده است. عقل هزاران خطا می کند، عقل اشتباه می کند، عقل حق ندارد در کار دین دخالت کند. انسان باید عقل خودش را تخطئه کند. ما اگر حدیثی را دیدیم، هرچه هم عقل ما داد بکشد که این درست نیست، باید بگوییم عقل! تو حق نداری دخالت بکنی.

این، درست حرف مسیحیهاست. مسیحیها گفتند عقل حق ندارد در حوزۀ دین مداخله کند. می گفتند خدا عیسی شد، عیسی خدا شد و همین. منشأ عالم (خدا) یکی است و در عین یکی سه چیز است. آخر چطور می شود هم یکی باشد و هم سه تا؟! عقل می گوید اینچنین نیست، ولی می گویند عقل حق چنین دخالتی را ندارد.

اخباریین می گفتند اساساً عقل حق ندارد در موضوعات دینی دخالت کند.

هرجا

که استدلال عقلی به کار می آمد، می گفتند عقل حق ندارد دخالت کند. مثلًا اگر در یک جا گفته می شد یک دریا آب در یک فنجان جای گرفت، این با عقل جور در نمی آید ولی می گفتند عقل حق ندارد فضولی بکند. از این حرف اینها، مردم