- قاعده لاحرج 1
- انواع حرج 2
- اشاره 6
- کتاب 7
- مقام دوم: مفاد قاعده 40
- معنای حرج 40
- منظور از «عسر»، «حرج» و «إصر» 40
- معنای حرج در قرآن 42
- معنای إصر 46
- معنای عسر 46
- وجه مقدم کردن قاعده لاحرج بر سایر عمومات 56
- اشاره 62
- اشاره 62
- مقام سوّم: تنبیهات 62
- تنبیه اوّل: 62
- دفع این اشکال 65
- اشکال بر سخن محقق نراقی 75
- مختار ما در حل اشکال 78
- تنبیه دوّم: منظور از حرج، حرج شخصی است یا نوعی؟ 83
- تنبیه سوّم: حکم تعارض دلیل نفی حرج با نفی ضرر 86
- تنبیه چهارم: آیا قاعده لاحرج عدمیات را دربر می گیرد؟ 92
- تنبیه پنجم: نفی حرج رخصت است یا عزیمت 94
- تنبیه ششم: مخفی نیست که عسر و حرج 105
نداشتن با امتنان است، اگر با امتنان منافات داشت جایز نیست، واگر منافات نداشت جایز است.
تنبیه دوّم: منظور از حرج، حرج شخصی است یا نوعی؟
این بحث از بسیاری جهات نظیر بحثی است که در قاعده لاضرر(1) بیان کردیم، هرچند اختلافاتی نیز با هم دارند، که به آن
اشاره خواهیم کرد.
خلاصه بحث این است که آیا آنچه در رفع حکم به واسطه لزوم عسر و حرج معتبر است، حرج شخصی است؟ به این معنا که لزوم حرج در هر مورد باعث رفع تکلیف در خصوص آن مورد می شود؟ یا حرج نوعی است؟ به نحوی که لزوم حرج بر نوع مکلفین باعث رفع تکلیف از همه آن ها می شود؟
حق، قول اوّل (حرج شخصی) است؛ زیرا تمام عناوینی که در ادله وارد شده، در مصادیق شخصی آن عناوین ظهور دارد؛ یعنی عنوان «ضرر» در خصوص موارد ضرر و اشخاص آن صدق می کند؛ و همچنین عنوان «حرج» و غیر این دو، از عناوینی که در
1- القواعد الفقهیه (لمکارم)، ج1، ص :91 «التنبیه السابع هل المراد بالضرر هو الضررالشخصی أو النوعی؟...».ترجمه قاعده لا ضرر (بنی سعید)؛ ص 197. تنبیه هفتم.