حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 101

خواسته است. اکنون باید پرسید: چه مخالفتی آشکارتر و سخت تر از این است که حیله ورز آنچه را شارع پسندیده دانسته ناپسند ببیند و آنچه را شارع ناپسند دیده پسندیده شمرد؟

ج - حیله ورز موضوعات شرعی را که در شرع «مقصود» قرارداده شده، «وسیله ای» برای رسیدن به چیزهایی دیگر ساخته که شارع اساساً آن موضوعها را برای رسیدن به چنان چیزهایی تشریع نکرده است. این مخالفت را بروشنی در عبادات محض همانند نماز و روزه و حج می توان دید، آن جا که هدف شخص از آنها، برای نمونه، ریا باشد. در اینجا شخص عبادت را دستاویزی برای رسیدن به آبرو و دارایی دنیا و یا وسیله ای برای گریختن از مجازاتهای ترک عبادت - همانند مجازات قتل به کیفر ترک نماز - قرارداده است. به دیگر

سخن، شارع این عبادتها را مقصودهایی که به خودی خود خواسته می شوند دانسته و حیله ورز آنها را وسیله هایی برای هدفهای خود شمرده، و بدین سان، آنچه در نظر شارع هدف

و مقصود بوده در نظر وی وسیله شده، و این مخالفتی آشکار است.(1)

البته این سه وجه پیش گفته، در صورتی که در آنها تأمل شود، نزدیک به هم یا متلازم هستند.(2)

9 : داستان مسجد ضرار

«وَالَّذِینَ اتَّخَذُوا مَسْجِداً ضِرَاراً وَ کُفراً وَ تَفْرِیقاً بَیْنَ الْمُؤمِنِینَ وَ إرْصَاداً لِمَنْ حَارَبَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ مِنْ قَبْلُ وَ لَیَحْلِفُنَّ إنْ أَرَدْناَ إلاَّ الْحُسْنَی، وَ اللّهُ یَشْهَدُ إنَّهُمْ لَکَاذِبُونَ* لاَ تَقُمْ فِیهِ أَبَداً، لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوَی مِنْ أَوَّلِ یَوْمٍ أَحَقُّ أَنْ تَقُومَ فِیهِ، فِیهِ رِجَالٌ یُحِبُّونَ أَنْ یَتَطَهَّرُوا، وَاللَّهُ یُحِبُّ الْمُطَّهرِینَ* أَفَمنْ أَسَّسَ بُنیاَ نَهُ عَلَی تَقْوَی مِنَ اللّهِ و رضْوَانٍ خَیْرٌ أَم مَنْ أَسَّسَ بُنْیاَ نَهُ عَلَی شَفَا جُرُفٍ هَارٍ فَانْهارَ بِهِ فی نَارِ جَهَنَّمَ، وَ اللّهُ لاَ یَهْدِی القَوْم الظَّالِمِینَ * لا یَزَالُ بُنْیَانُهُمُ الَّذِی بَنَوْا رِیبَهً فیِ قُلُوبِهِمْ إلاَّ أَنْ تَقَطَّعَ قُلُوُبُهمْ، وَاللّه عَلِیمٌ حَکیمٌ».(3)

1- ر.ک: شاطبی، ابوعبدالله ابراهیم، الموافقات، ج 2، ص 334 و 335.
2- و البته دلالت آن بر مقصود نگارنده با همان توجیه ها و تفسیرهایی ممکن می شود که وی در اینجا آورده است. برای مترجم روشن نیست آیا می توان در برداشت از یک آیه تا این اندازه پیش رفت و این گونه عنوانهایی کلی استخراج کرد و آنگاه به انطباق آنها بر مصداقها پرداخت؟ - م.
3- توبه/ 107 - 110: گروهی هم هستند که مسجدی ساختند تا به مؤنان زیان رسانند، میانشان کفر و تفرقه برانگیزند و آنجا برای کسانی که از این پیش با خدا و رسول او جنگیدند کمینگاه باشد. سوگند می خورند که جز نکویی نخواسته ایم. اما خداوند گواهی می دهد که آنان خود، دروغگویند. هرگز در آن مسجد مایست. مسجدی که از روز آغاز بر تقوا بنیاد نهاده شده سزاواتر است که در آن بایستی. در آن مسجد مردانی هستند که دوست دارند پاک باشند و خداوند پاکان را دوست دارد. آیا آن که بنای خویش را بر خدا ترسی و خشنودی خدا بنیاد نهاده سزاوارتر است یا آن که بنای خود را بر لبه پرتگاهی بنیاد نهاده و بدان به جهنم در افتاده است؟ خداوند ستمگران را هدایت نمی کند. این بنا که بر پا کرده اند هماره مایه دل نگرانی آنان خواهد بود تا بندبند دلهایشان از هم بگسلد. خداوند آگاه و حکیم است.