حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 109

انگیزه برادران از مکر یوسف علیه السلام

خداوند به این انگیزه اشاره دارد آنجا که می فرماید: «إذْ قالُوا لَیُوسُفُ وَ أَخُوهُ أَحَبُّ إلَی أَبینا مِنّا وَ نَحْنُ عُصْبَهٌ إنَّ أَبانا لَفی ضَلالٍ مُبِینٍ* أُقْتُلُوا یُوسُفَ أَوِ اطْرَحُوهُ أَرْضاً یَخْلُ لَکُم وَجْهُ أَبیکُم، وَ تَکُونُوا مِنْ بَعْدِهِ قَوْماً صَالِحِینَ»؛ آنان سوگند یاد کردند و گفتند: براستی که یوسف و برادر تنی اش بنیامین برای پدر دوست داشتنی ترند با آن که ما گروهی توانمند و مردانی سختکوشیم

و برای پدر هر چه می خواهد انجام می دهیم و وسایل راحتی و رفاه و امنیت او را فراهم

می آوریم ولی آن دو کودکانی بیش نیستند و توانایی آنچه ما می توانیم ندارند. آن گونه که مفسران گفته اند برادران یوسف ده مرد و از مادری دیگر بودند.

«إنَّ أَبانا لَفیِ ضَلالٍ مُبِینٍ» گفتند: پدر ما از راه برابری و عدالت ورزی بیرون شده و در گمراهی آشکاری است. البته این داوری آنان نسبت به پدر خود داوریی نا بجا بود؛ چرا که

انسان به حکم سرشت خود فرزندان کوچک خویش را بیشتر دوست می دارد، چونان که از دختر حسن بصری پرسیدند: کدام فرزندت برایت دوست داشتنی تراست، و او پاسخ داد: کوچکتر، تا زمانی که بزرگ شود، غایب تا زمانی که بیاید، و بیمار تا زمانی که بهبود یابد. در حدیث پیامبر نیز به این مضمون آمده است که شکیبایی بر مصیبت از دست دادن فرزندان کوچک، نزد خداوند پاداشی بزرگتر از شکیبایی بر مصیبت از دست دادن فرزندان بزرگ دارد؛

برای نمونه در صحیحین به طریق مرفوع از انس روایت شده است که «ما من مسلم یموت له ثلاثه لم یبلغوا الحنث الا ادخله الله الجنه بفضل رحمته ایاهم»(1). افزون بر این، یوسف از چنان نشانه های شایسته خویی، پرهیزگاری، دانش و هوشمندی بهره داشت که از فرجام او خبر می داد و محبت بیشتر به او را می طلبید. روشن است که در چنین حالتی پدر می بایست به

اندازه توان پنهان داری کند تا هیچ یک از فرزندان بر دیگری ستم نورزند. این سخن یعقوب

به یوسف که «یا بُنَیَّ لاتَقْصُصْ رُؤیاکَ عَلی اِخْوَتِکَ فَیَکیدُوا لَکَ کَیْداً» از آن حکایت دارد که او این کار پیش گیرانه را انجام داده بود. اما محبت زیاد هر چند گاه بتواند پنهان بماند، اما گاه نیز آشکار شود. بدین سان برادران یوسف به رغم پنهان داشتن پدر این نکته را دریافتند که او