حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 372

تمام بردگانش آزاد و زنانش طلاق یافته اند، و هر چه دارد باید صدقه داده شود. زمانی که هارون این کنیز را خواست و او از دادنش خودداری ورزید هارون نیز سوگند یاد کرد که اگر

این کار را نکند او را خواهد کشت. در این میان ابویوسف حیله ای اندیشید و فتوا داد عیسی

بن جعفر نصف آن کنیز را به هارون ببخشد و هارون نیز نصف باقیمانده را به قیمت از او

خریداری کند، هارون گفت: این کنیز مملوک دیگران است و ناگزیر باید استبراء شود، ولی به خداوند سوگند اگر همین امشب با او نخوابم به گمانم خواهم مرد. ابویوسف گفت: ای امیر

مؤنان او را آزاد می کنی و سپس به همسری خویش در می آوری، که زن آزاد استبراء ندارد.

این خلاصه داستان است که خطیب آن را به صورتی مفصل و به این سند آورده است: احمد بن عمر بن روح نهروانی و محمد بن حسین بن محمد جازری برای ما نقل کردند؛ احمد گفت: برای ما نقل کرد، و محمد گفت: برای ما حدیث آورد معافی بن زکریای جریری، برای ما حدیث آورد محمد بن ابی ازهر، برای ما حدیث آورد حماد بن اسحاق موصلی، برای من حدیث آورد، پدرم گفت بشر بن ولید برایم نقل کرد - و آنگاه داستان پیشگفته را درباره

ابویوسف آورد. این در حالی است که این سند اساساً بی اعتبار است؛ زیرا در سلسله رجال

آن به محمد بن ابی ازهر بر می خوریم که خطیب خود درباره اش چنین می گوید: دروغگو بود، و دروغهایی رسوا و آشکار می آورد. شیخ ابن ابی ازهر، حماد بن اسحاق موصلی راوی

این داستان از پدر خود است و این هر دو از آواز خوانان مشهور و از رجال اغانی بوده اند.

بنابر این، این دو از مردان عشرت و لهو و شب نشینی اند که نمی توان در شرح حال پیشوایان

بزرگ به گفته شان اعتنا و استناد کرد.

بیزاری محمد بن حسن از فتوا دادن به حیله های نقض کننده شریعت

عباس بن مصعب در تاریخ عالمان مرو هنگامی که از عقیل بن عنبسه یاد می کند می گوید: یوسف بن عیسی از عقیل بن عنبسه برای ما نقل کرد و گفت: به محمد بن حسن گفتم: مالی دارم و دو سال است که بر من زکات واجب نشده است. پرسید: چگونه؟ گفتم: مالی را که دارم

پیش از آن که سال بر آن بگذرد به فرزندم هبه می کنم. گفت: تو فقیهی!

اما این روایت مردود است؛ زیرا ابن عنبسه مجهول است و نزد اصحاب نه به فقاهت شناخته است و نه به روایت، در کتابهای محمد بن حسن نیز چیزی از این قبیل وجود ندارد و