حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 399

ما در عبارت « وَلاَ تَعْزِمُوا»؛ مفعولی در تقدیر گرفتیم و این از آن روی است که عزم تنها می تواند به یک فعل تعلق گیرد، در حالی که «عُقْدَهَ الَنِکاحِ» که در آیه آمده نامی برای پیوند حاصل از عقد و در واقع ثمره و نتیجه عقد است و خود یک فعل نیست، اما «عقد» فعل است و می تواند متعلق عزم قرار گیرد و بنابر این گریزی از آن نیست که همو مفعول باشد. البته اگر در اینجا واژه «عقده»، از باب اطلاق نام مسبب بر سبب مجاز مرسل از عقد دانسته شود می توان خود این واژه را مفعول «لاتعزموا» دانست، بی آن که تقدیری لازم آید.

بر این حکم اتفاق نظر وجود دارد که چنانچه در دوران عدّه عقد صورت پذیرد باید زن و مرد از یکدیگر جدا شوند. اما در این اختلاف کرده اند که آیا پس از آن، این زن برای مرد

حلال است و می تواند او را در پی سپری شدن عدّه به عقد خویش در آورد یا این که زن بر او حرام می شود؛ مالک، لیث و اوزاعی گفته اند: ازدواج با چنین زنی پس از آن هم برای مرد

حلال نیست، اما دیگران گفته اند:برای مرد جایز است که پس از سپری شدن عدّه چنانچه می خواهد با این زن ازدواج کند.

«وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللّهَ یَعْلَمُ ماَ فیِ أَنْفُسِکُمْ»؛ و بدانید خداوند آنچه را در دل دارید، و از جمله عزم بر انجام چیزی که جایز نیست، می داند. «فَاحذَرُوه» ؛ پس از او پروا بدارید و عزم آن کار نکنید. «وَاعْلمُوا أَنَّ اللّه غَفُورٌ»، بدانید خداوند بر توبه کنندگان بخشنده است و در کیفر دادن

گناهکاران شتاب نمی ورزد. بنابر این از تأخیر کیفر کردارتان در این پندار نیفتید که خداوند از آن گذشته است.

گواهی آیه بر جواز حیله

خداوند در این آیه برای خواهان به ازدواج با زنی که عدّه وفات را سپری می کند راه کنایه آوردن برای خواستگاری را گشوده و آن را مباح دانسته است تا وی از این طریق به مقصود

خویش که اختصاص دادن زن به خود و منع از وعده دادن به دیگران است برسد و آن زن پس از پایان عدّه با مردی دیگر ازدواج نکند. با اندکی تأمل در می یابیم که تعریف حیله بر این کنایه صادق است؛ زیرا حیله عبارت است از رسیدن به مقصود از راهی پنهان، و از دیگر سوی کنایه شیوه ای پنهان است که خواستگار از طریق آن به مقصود خویش می رسد. از همین روی

است که راغب اصفهانی می گوید:

تعریض (کنایه) عبارت است از کلامی که دارای دو وجه باشد: وجهی صادق و وجهی