حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 402

گواهی آیه بر جواز حیله

اگر در تقیه ای که در این آیه از آن سخن به میان آمده و شارع آن را مباح کرده است و نیز

اگر در بیان این تقیه در متون روایی فراوانی که می گوید مقصود از آن یک دوستی ظاهری

است که هیچ از دل بر نمی خیزد و جان آن را نمی پذیرد و بلکه تنها به هدف دور ساختن آزار

کافران و در حالتی صورت می پذیرد که شخص ناگزیر به ماندن در میان آنان است، تأملی ورزیم خواهیم دانست که تعریف حیله بر چنین دوستیی صدق می کند؛ چه، تقیه به این معنای

مباح، آشکار ساختن گفته یا کرده ای است که شارع آن را در هنگام گشایش و آنجا که شخص

ناگزیر نیست مباح نمی داند، و با عقیده درونی شخص نیز مخالف است و تنها به هدف رهایی

یافتن از یک ناخوشایند صورت می گیرد. بنابر این، ظاهر این کار معصیت و نافرمانی، باطنش

خوشایند داشتن نافرمانی، و انگیزه اش نیز پاسداشت جان و دارایی و آبرو و یا هر چیز دیگری

از این دست است در برابر آن ناخوشایندی که نتوان تحملش کرد. بنابر این، در اینجا هدف

هدفی شرعی است، و راه و شیوه نیز [در باطن] راه و شیوه ای ممنوع نیست، و از دیگر سوی می دانیم هر حیله ای که چنین باشد حکم حیله های جایز را خواهد داشت.

تفاوت میان این گونه حیله و حیله هایی که حرمت آنها را روشن ساختیم آن است که این گونه حیله ظاهرش نافرمانی و معصیت خداوند، و باطنش خوشایند نداشتن این نافرمانی است و طاعت خداوند. مقصود از این نوع حیله هم رهایی یافتن از شرّ و بدی است. اما در

حیله های حرام، درست بر عکس، ظاهر آنها طاعت و فرمانبری، باطن آنها نافرمانی، و انگیزه

آنها رهایی یافتن از اوامر و نواهی شرع است و از همین روی این دو گونه با یکدیگر تباین

کلی دارند و هر کس یکی را بر دیگری قیاس کند تیری به خطا افکنده و از راه درست فاصله

گرفته است.

3 : هجرت از دارالکفر به دارالاسلام به کمک حیله

خداوند می فرماید:

«إنَّ الَّذیِنَ تَوَفَّاهُمُ المَلاَئکهُ ظاَلِمِی أَنْفُسِهِمْ قَالُوا فِیمَ کُنْتُمْ، قاَلُوا کُنَّا مُسْتَضْعَفِینَ فیِ الأرضِ، قالُوا أَلَمْ تَکُنْ أَرْضُ اللّهِ وَاسِعَهً فَتُهَاجِرُوا فِیهَا، فَأَولئِکَ مَأْوَاهُمْ جَنَّهمُ وَسَاءَتْ مَصِیراً* إلاّ الْمُسْتَضْعَفِینَ مِنَ الرِّجاَلِ وَ النِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ، لاَ یَسْتَطِیعُونَ حِیلَهً وَلاَ یَهْتَدُونَ سَبِیلاً* فَأُولئِکَ