حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 421

کرده اند که گمان می برده اند این راهها با قواعد شرع ناسازگاری دارد، در حالی که به آیین خداوندی سوگند، این راهها هرگز با آنچه پیامبرخدا صلی الله علیه و آله آورده است ناسازگاری نداشته است، هر چند با آنچه آنان با اجتهاد خود از آیین او دریافته اند ناسازگار نماید. آنچه چنین برداشتی را برای این گروه پیش آورده نوعی کوتاهی در شناخت شریعت و نیز کوتاهی در شناخت واقعیت و انطباق یکی از این دو شناخت بر دیگری بوده است.

در این میان کارگزاران و حاکمان که شاهد این پدیده بوده و دیده اند که کار مرد جز به

چیزی فراتر از برداشت این گروه از شریعت سامان نمی یابد قوانین و سیاستهایی وضع کرده

و از این رهگذر شرّی دراز مدت و فسادی پردامنه پدید آورده اند و در نتیجه اوضاع پیچیده و بحرانی شده و امکان جبران آنچه از دست شده نیز از میان رفته است و بر آنان که به حقیقت

شرع آگاهی داشته اند نیز دشوار افتاده است مردم را از این اوضاع برهانند و از این هلاکت

نجات دهند.

گروهی دیگر نیز در مقابل این گروه زیاده روی کرده اند و حتی هر راه و شیوه ای را که با حکم خدا و رسول نیز ناسازگار باشد روا دانسته اند.

این هر دو گروه از کوتاهی در شناخت آنچه خداوند پیامبرانش را برای آن فرستاده و کتابهای الهی را برای آن نازل کرده، یعنی همان قسط و عدالتی که آسمانها و زمین بدان بر پاست برخاسته است. بنابر این، هر جا که نشانه های عدالت آشکار شود و رخ نشان دهد، به

هر طریقی هم که باشد، همان جا شریعت الهی و دین اوست.

ابن قیم در پایان چنین خلاصه می کند:

هر کس در شریعت ذوقی داشته و از کمالات آن آگاهی داشته باشد و بداند شریعت برای مصالح بندگان در دو سرای آمده است و عدالتی فراتر از آن نیست و مصلحتی هم ورای مصلحتی که شریعت در بردارد نتوان یافت، هرگز در کنار شریعت به چیزی دیگر نیازمند نخواهد افتاد.

6 : حیله یوسف علیه السلام برای آوردن بنیامین به نزد خویش

خداوند تعالی می فرماید:

« وَجَاءَ إخْوَه یُوسُفَ فَدَخَلُوا عَلَیْهِ فَعَرَفَهُمْ وَ هُمْ لَهُ مُنْکرُونَ* وَ لَمَّا جَهَّزَهُمْ بِجَهاَزِهِمْ قَالَ ائْتُونی بِأَخٍ لَکُم مِنْ أبیکُمْ أَلاَ تَرَوْنَ أَنِّی أُوفی الکَیْلَ وَأناَخَیْرُ الُمنْزِلِینَ* فَإِنْ لَمْ تَأْتُونْی بِهِ فَلاَ کَیْلَ