حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 443

آنان را تعقیب و سپس محاصره کردند و آنگاه منادیی بانگ بر آورد که ای کاروانیان شما همه دزدید. پس ایستادند و فرستاده ای از میان آنها [= تعقیب کنندگان] خود را به ایشان رساند و - بنابر آنچه می گویند - به آنان گفت: آیا ما شما را به نیکی پذیرایی نکردیم؟ پیمانه تان کامل ندادیم و شما را در مرتبه ای شایسته نداشتیم؟ برای شما کارهایی که برای دیگران نمی کنیم

انجام ندادیم و شما را به خانه و سرای خویش نبردیم؟ گفتند: چرا، اکنون چه شده و این

رفتار چیست؟ فرستاده گفت: پیمانه پادشاه، آن را گم کرده ایم و کسی جز شما را در این باره متهم نمی دانیم. گفتند: به خداوند سوگند ما برای فساد ورزیدن در زمین نیامده ایم و دزد هم نبوده ایم.

ازسدی نیز نقل شده است که «چون کوچیدند منادیی بانگ بر آورد که ای کاروانیان...». افزون بر این سیاق و اوضاع و شرایط نیز چنین اقتضا می کند؛ زیرا اگر هنوز کاروانیان در حضور یوسف بودند و از او دور نشده بودند نیازی به بانگ زدن وجود نداشت؛ چه، بانگ زدن در آنجایی است که بخواهند کسی را که دور شده است فرا خوانند و متوقف سازند. پس گویا چنین است که چون برادران یوسف از شهر بیرون رفتند و از آن فاصله گرفتند پادشاه یا عزیز به پیمانه نیاز پیدا کرده، آن را خواسته و نیافته و در این باره از حاضران پرسیده است و آنان نیز آن را نیافته اند و در این هنگام بود، که در پی کاروانیان فرستاده اند. این کار برای استوارتر بودن و واقعی نمایاندن حیله مناسبتر از آن بوده است که پیش از دور شدن کاروانیان

از یوسف به بازرسی توشه آنان بپردازند، بلکه هر چه بیشتر کاروان دور شده و آنگاه تفتیش

صورت پذیرفته باشد در استواری و واقعی نمایاندن حیله مفیدتر و کارآتر است و بیشتر می تواند مانع پی بردن آنان به اصل ماجرا شود.

3 - یکی از نکته های لطیف در این حیله آن است که منادی با صدای بلند بانگ زد تا همه

بشنوند و بدانند گم شدن پیمانه چیزی است که همه از آن خبر یافته اند و بر کسی پوشیده

نمانده است. همچنین هنگامی که بانگ اتهام سرقت بر کاروانیان زدند فرد خاص از آنان را نام نبردند و این کار را به فردی خاص نسبت ندادند.

4 - از نکته های لطیف دیگر این حیله آن است که آن منادی و همراهانش به برادران یوسف گفتند: «پس اگر دروغ گفته باشید کیفر او چیست»؛ یعنی از دیدگاه شما و بر آیین شما

اگر ثابت شود که یکی از شما دزدی کرده کیفر او چه خواهد بود. آنان نیز گفتند: «کیفرش آن است که هر کس آن پیمانه در توشه او یافت شود - به بردگی گرفتن - او کیفرش باشد». بدین سان فرستادگان حکومت، با آنان براساس آیینی که خود آنها داشتند رفتار کردند، نه به