حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 444

حکم آیین پادشاه و قوم او.

5 - یکی از نکته های لطیف دیگر آن است که چون گماشته حکومت می خواست توشه های برادران یوسف را بازرسی کند، این کار را از توشه دیگر برادران آغاز کرد و آن را پیش از تفتیش توشه همان برادری که بنا بود بدین حیله از آنان جدا شود به انجام رساند، تا از این رهگذر به آنان اطمینان بخشد و تردید و اتهام را از خود دور سازد. این چیزی است که

جز با هماهنگی و موافقت قبلی برادر تنی یوسف؛ بنیامین نمی توانست صورت پذیرد. بدین طریق آن گماشته با بازرسی توشه دانهای آنان و پس از نیافتن پیمانه در هیچ کدام از آنها، توشه برادرتنی یوسف را بازرسی کرد و پیمانه را از آن بیرون آورد و با چنین حیله ای هر گونه تردید و تهمت را دور ساخت.

به واسطه وجود چنین اسراری است - که برخی را گفتیم و برخی را هم نگفتیم - که خداوند می فرماید: «وَکَذلِکَ کِدْنَا لِیُوسُفَ، مَا کَانَ لِیَأْخُذَ أَخَاهُ فیِ دِینِ الملِکِ إلاَّ أَنْ یَشَاءَ اللّهُ، نَرْفَعُ دَرَجَاتٍ مَنْ نَشَاءُ، وَ فَوقَ کُلِّ ذِی عِلْمٍ عَلِیمٌ». از این روی است که می گوییم: دانستن حیله های واجب یا مستحبی که انسان به کمک آنها و از رهگذر آنها طاعت خدا و رسول می گزارد از چیزهایی است که جایگاه بنده را نزد خداوند بالا می برد.

به گمان نگارنده همین اندازه درباره این داستان بسنده می کند - و البته آگاهی از حقیقت

همه امور از آن خداوند است.

9 : جواز حیله برای رهایی جستن از آزار

خداوند تعالی می فرماید:

«مَنْ کَفَرَ بِاللّهِ مِنْ بَعدِ إیمانِهِ إلاَّ مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئنٌّ بِالإیمانِ، وَلَکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللّهِ، وَلَهُم عَذَابٌ عَظِیمٌ* ذَلِکَ بِأَنَّهُمُ اسْتَحَبُّوا الْحَیَاهَ الدُّنْیا عَلَی الآخِرَهِ وَأَنَّ اللّهَ لاَ یَهْدِی القَوْمَ الکَافِرینَ».(1)