حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 445

درآمدی بر بیان شاهد

مشهور آن است که این دو آیه درباره عمار بن یاسر (ره) نازل شده است. آن هنگام که مشرکان او را شکنجه می دادند تا کافر شود، و او نیز در حالی که در دل ایمانی استوار داشت به برخی از خواسته های آنان گردن نهاد. آنگاه این شکوه را نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آورد و گفت: ای رسول خدا، مرا وانگذاشتند تا هنگامی که تو را ناسزا گفتم و از بتان آنها به نکویی یاد کردم. فرمود: دلت را چگونه می یابی؟ گفت: آکنده و استوار از ایمان. فرمود: «اگر باز گشتند تو نیز باز گرد» [= اگر دوباره به سراغت آمدند و آزارت دادند و از تو چنین خواستند می توانی آنچه پیشتر انجام داده ای تکرار کنی]. در این باره بود که آیه نازل شد: «إلاَّ مَنْ أُکْرِهَ وَقَلْبُهُ مُطْمَئنٌّ بِالإیمانِ».

معنای آیه ها

«مَنْ کَفَرَ بِاللّهِ مِنْ بَعدِ إیمانِهِ»؛ هر کس پس از ایمان آوردن کافر شود به کفرش بازخواست می شود، «إلاَّ مَنْ أُکْرِهَ» مگر کسی که به کفر واداشته و ناگزیر شده و در نتیجه بظاهر کفر برگزیده است، «وَقَلْبُهُ مُطْمَئنٌّ بِالإیمانِ»؛ در حالی که دلش آکنده و استوار از ایمان است.

فقیهان در تحقق اکراه این را شراط دانسته اند که قتل، قطع عضو، کتک خوردن سخت، زندان دراز مدت و چیزهایی از این قبیل در میان باشد که پذیرش و تحمل آن برای انسان دشوار است. همچنین شرط کرده اند که «مکرِه» بر انجام دادن آنچه بدان تهدید می کند توانا

باشد و «مکرَه» نیز از دفع آزار اکراه کننده، هر چند به کمک فرار کردن، ناتوان باشد. هر کس باچنین شرایطی «مکرَه» شود و در نتیجه از سرناگزیری واژه های کفر بر زبان آورد تا بدین

طریق از آزار رهایی یابد بر او گناهی در این کار نیست، البته مشروط به آن که در دل ایمانی

استوار داشته باشد. دلیل این حکم نیز آن است که خداوند بندگان را براساس آنچه دل خویش

را با آن پیوند داده اند و سینه خود برای آن گشوده اند بازخواست می کند و آنان را بدانچه در توانشان نیست مکلف نمی سازد. نکته دیگر آن که مکرَه با چنین کاری از دایره اسلام و مسلمانی بیرون نمی رود. از همین روی است که چون به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفتند عمار کافر شده است فرمود: «نه، هرگز چنین نیست، عمار از سرتا پا آکنده از ایمان است و اسلام به خون و پوست او در آمیخته است».

«وَلَکِنْ مَنْ شَرَحَ بِالکُفْرِ صَدْراً فَعَلَیْهِمْ غَضَبٌ مِنَ اللّهِ، وَلَهُم عَذَابٌ عَظِیمٌ»؛ اما آنان که سینه بر کفر گشایند و آن را بپذیرند خشم خداوند بر آنان است و ایشان را عذابی بزرگ است. خداوند