حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 472

در این حدیث رسول خدا صلی الله علیه و آله کسی را که از همسایه آزار می دید بدان راهنمایی فرمود که از خانه بیرون آید و اثاث خانه را نیز بیرون بریزد تا بدین وسیله مردم را به لعن و ناسزاگویی

ستمگر وادارد. این خود سبب آن شد که وی از ستم خویش دست بردارد. در این حیله، هدفی که هست یک هدف درست است و وسیله ای هم که به کار گرفته شده نیز مباح، هر چند در انجامیدن این وسیله به چنان نتیجه ای نوعی پوشیدگی وجود دارد؛ چرا که ذهن بسادگی

متوجه آن نمی شود. از همین روی تعریف حیله بر این مورد صدق می کند و از دیگر سوی، این حیله موجب تباه شدن هیچ حقی از حقوق الهی یا از حقوق مردمان نمی گردد.

چونان که دور کردن ستم همسایه به کمک حیله پسندیده و نیکوست، به دست آوردن خشنودی و جلب دوستی او نیز به این وسیله پسندیده است. حسن بن عیسی می گوید: به عبدالله بن مبارک گفتم: مردی که در همسایگی من است به سراغم می آید و می گوید: غلامت

کاری نادرست نسبت به من انجام داده، و غلامم نیز این را انکار می کند. اینک نه خوش دارم

او را بزنم؛ زیرا شاید بیگناه باشد و نه خوش دارم او را واگذارم؛ زیرا شاید بر همسایه ام ستمی روا دارد. پس چه کنم؟ او گفت: شاید در آینده غلامت کاری کند که ادب کردنش را واجب سازد. پس اکنون آنچه همسایه از آن شکایت دارد بر او بپوشان و [زمانی که چنان کاری کرد] اگر همسایه ای به شکایت آمد او را بر این کرده ادب کن تا هم همسایه ات را خشنود کرده باشی و هم غلامت را بر آنچه کرده، ادب. این نوعی تیز اندیشی است که از رهگذر آن دو مصلحت با هم بر آورده می شود.

این حیله و همانند آن، همان حیله هایی هستند که شارع آنها را مباح دانسته است، نه حیله هایی که برای حلال کردن حرامهای خدا و اسقاط واجبات الهی و یا پایمال کردن حقوق

بندگان او از آنها بهره جسته می شود.

4 : حیله برای پوشاندن آنچه مایه شرمساری است

چونان که احمد و اصحاب سنن آورده اند، از عایشه روایت شده است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آلهفرمود: «من احدث فی صلاته فلینصرف، فان کان فی صلاه جماعه فلیأخذبانفه ولینصرف».(1)