حیله های شرعی: ناسازگار با فلسفه فقه صفحه 509

را اقتضا کرده است. استاد ما این نظر را بر می گزید و می گفت: این کار به جواز سزاوارتر است تا تلف کردن اسب در برابر اسب [که ادله از جواز آن حکایت کرده است].(1)

11 : جذب مردم به اسلام به کمک مال

1 - از سعد روایت شده است که گفت: رسول خدا صلی الله علیه و آله در حالی که نزد او نشسته بودم به گروهی (میان سه تا ده نفر) عطا داد، و در این میان کسی دیگر را که خوشایندترین آنان نزد من بود وانهاد. من گفتم: «یا رسول الله، ما لک عن فلان؟ فو الله انی لأراه مؤناً» (چرا فلان را فرو گذار کرده ای؟ من او را مؤن می دانم). فرمود: «أو مسلماً» (یا مسلمان). پس اندکی سکوت

گزیدم اما پس از چندی همان چه درباره آن شخص می دانستم در برابرم رخ نمود و بر من غلبه کرد و از این روی سخن خود را تکرار کردم و گفتم: «ما لک عن فلان؟ فوالله انی لاراه

مؤناً» یا فرمود: «أو مسلماً». پس اندکی دیگر سکوت کردم و دیگر بار آنچه در باره او

می دانستم بر من چیره شد و از این روی سخن خود را تکرار کردم و رسول خدا صلی الله علیه و آله نیز سخن خود را بازگفت. سپس فرمود: «یا سعد انی َلأُ عطی الرجلَ و غیرُهُ احبّ الیَّ منه خشیه ان یکبَّه اللهُ فی النار».(2)

این حدیث مورد اتفاق است و آنچه در این جا آورده ایم متن روایت بخاری در «کتاب الأیمان» است.

«ما لک عن فلان»؛ یعنی علت روی گرداندنت از فلانی چیست؟ گفتنی است مردی که رسول خدا صلی الله علیه و آله او را واگذاشت و چون به دینداری اش اطمینان داشت به او عطایی نداد جعیل بن سراقه ضمری است که واقدی در المغازی از او نام برده است.

«َلأَراه» به فتحه همزه به معنای آن است که او را چنین و چنان می دانم. و به ضم همزه به معنای آن که گمان می برم چنین و چنان است. نووی تفسیر نخست و قرطبی دوم را برگزیده است. می توان هم گفت: این هر دو به معنای علم است؛ چرا که علم گاهی بر مطلق ظن نیز اطلاق می شود، همانند کاربرد این واژه در آیه «فَاِنْ عَلِمْتُوُهُنَّ مُؤمِناتٍ فَلا تَرْجِعُوهُنَّ اِلیَ