حدیث عقل و نفس آدمی در آیینه قرآن صفحه 360

که اگر این دو پایه نباشد،معلومات انسان درباره خدا دیگر توحید نیست،بلکه علم باللّه(علم به خدا)است.

منظور از علم به خدا این است که کسی با ملاحظه نظم موجود در هستی یا قاعده علت و معلول یا از راه علوم دیگر به این نتیجه برسد که این کشتی روان بدون ناخدا و ملاّح نمی شود.چنین کسی از طریق علم یا فلسفه به این نتیجه رسیده و به مجموعه باورهایش باوری را اضافه کرده است،امام ممکن است او در این مقوله بیش از این پیش نرود و عملی که از این باور نشأت می گیرد انجام ندهد.در این صورت، دانسته ها و باورهای او درباره خدا توحید نیست،علم باللّه است.

بای توجه داشت که در عالم هستی صاحبان چنین علمی فراوانند.از جمله،باید همه حیوانات و گیاهان و جمادات را نام برد که دارای این علم اند،وگرنه دلیلی نداشت که قرآن درباره آن ها بگوید:

- «یُسَبِّحُ لِلّٰهِ مٰا فِی السَّمٰاوٰاتِ وَ مٰا فِی الْأَرْضِ». 2

آنچه در آسمان ها و آنچه در زمین است،خدا را به پاک بودن از هر عیب و نقصی می ستایند.

- «تُسَبِّحُ لَهُ السَّمٰاوٰاتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فِیهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَیْ ءٍ إِلاّٰ یُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ وَ لٰکِنْ لاٰ تَفْقَهُونَ تَسْبِیحَهُمْ...». 3

آسمان های هفتگانه و زمین و هرکس که در آن هاست،او را تسبیح می گویند،و هیچ چیزی نیست مگر این که همراه با ستایش،تسبیح او می گوید،ولی شما تسبیح آن ها را نمی فهمید....

این آیات نشان می دهند که همه موجودات عالم خدا را می شناسند و همگی از جماد و نبات و حیوان علم به وجود او دارند.

منشأ این علم چیست ؟

پاسخ واضح است:هر اثری متاثر از موثر خویش است.حال اگر این اثر