پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 107

شأن تنبیهی علوم ایشان به این است که در بسیاری موارد، بیان ایشان، انسان را متذکّر علوم مطبوع خویش می سازد. علم مطبوع، گاه محجوب می شود و حتّی گاه آدمی در مقام تشخیص مصداق  آن _ که آیا امری بدیهی است یا خیر _ ممکن است دچار اشتباه شود و امری غیر بدیهی را بدیهی و مستقلّ عقلی بداند.

این رخداد، در بسیاری مکاتب فکری بشری روی داده است. امور غیر بدیهی را به غلط، بدیهی و یا برآمده از بدیهی به صورت بدیهی می دانند، سپس نظامی فکری آمیخته از حق و باطل بنا می کنند و دیگران را به استماع سخنانشان فرامی خوانند. امّا وقتی مدّعایشان را به علم مطبوع خویش _ در پرتو علم مسموع از اهل بیت علیهم السلام _ ارجاع می دهیم، نادرستی آن را وجدانآ می یابیم.

بنابراین می توان گفت که از شؤون علم مسموع، حجاب زدایی از علوم مطبوع است. به دلیل وجود احتمال غفلت و آمیختگی علوم بشر با هزاران گونه جهل مرکّب، بشر بی نیاز از علم مسموع نیست.(1)  می توان گفت: در صورتی که علم مسموع نباشد، علم مطبوع

نفع شایان و کاملِ مورد انتظار را عملا نخواهد رساند. جالب آنکه در غررالحکم درباره علم مسموع و مطبوع اینگونه آمده است:

«العِلْمُ عِلْمانِ: مَطْبُوعٌ وَ مَسْمُوعٌ. وَ لا یَنْفَعُ الْمَطْبُوعُ إِذا لَمْ یَکُ مَسْمُوعٌ.»(2)

«علم دو گونه است: مطبوع و مسموع. و (علم) مطبوع سودی ندارد، وقتی که (علم) مسموع نباشد.»

نقل نهج البلاغه و نقل غررالحکم، به دو حقیقتِ مکمّل یکدیگر اشاره دارند. تا وقتی علم مطبوع نباشد، علم مسموع اثری ندارد. علم مسموع نیز، اگر نباشد، محجوب شدن علم مطبوع بسیار محتمل است و لذا سودی نخواهد داشت.(3)  این دو کلام، هر دو صحیح

1- به مباحث ذیل حجاب همنشینی با جاهل (در فصل هفتم) رجوع کنید.
2- غررالحکم / ح 179.
3- سودمند نبودن علم مطبوع در صورتی که علم مسموع نباشد، وجه دیگری دارد که در قسمت 5 ازهمین فصل بدان می پردازیم.