پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 178

مقدّمه

در این فصل، دو موضوع مهم را مطرح می کنیم. اوّلا عواملی را برمی شماریم که بهره عقلی انسان را تضعیف می کند، آن را تا مرز زوال و قلب را تا سرحدّ مرگ پیش می برد. ثانیآ به اسبابی که بهره او از عقل را کامل می سازد و قلب را حیات می بخشد، اشاره می کنیم.

همان گونه که بدن و جسم انسان دارای حیات و موت است، روح هم زندگانی و مرگ دارد. ما مرگ بدن را حس می کنیم و با چشم خویشتن، رفتن جان از بدن را می بینیم. امّا در بسیاری اوقات، از مرگ روح غافلیم. ممکن است روح پیش از بدن بمیرد و همانند بدنِ مرده، اثر و خاصیّت خود را از دست دهد. روح مرده، نه اثری می گذارد و نه اثری می پذیرد. در فصل اوّل گفتیم که «روح» و «قلب» در فرهنگ آیات و روایات، یک حقیقت اند و خداوند، عقل را همچون چراغی در میانه خانه قلب می فروزد(1)  و آن را

«ضوء روح» قرار می دهد.(2)

حال، اگر کسی به عواملی _ که در پی می آید _ مجال تسلّط بر قلب خویش دهد، آن عوامل باعث حجاب عقل و مانع از روشنگری آن می شوند. جایگاه عقل، قلب است؛ پس می توانیم حجاب های عقل را حجاب های قلب نیز بدانیم.(3)  محجوب بودن قلب،

1- علل الشّرائع / ج 1 / ص 98.
2- تحف العقول / ص 395، ضمن کلام امام کاظم علیه السلام به هشام.
3- در سجده بعد از دعای صباح امیرالمؤمنین علیه السلام چنین می خوانیم: إِلهی قَلْبِی مَحْجُوبٌ وَ نَفْسیمَعْیُوبٌ، وَ عَقْلی مَغلُوبٌ وَ هَوائی غَالِبٌ، وَ طاعَتِی قَلِیلٌ و مَعْصِیَتِی کَثِیرٌ وَ لِسَانی مُقِرٌّ وَ مُعْتَرِفٌ بِالذُّنُوبِ.فَکَیْفَ حِیلَتِی یَا سَتّارَ الْعُیُوبِ وَ یَا عَلّامَ الْغُیُوبِ وَ یَا کاشِفَ الْکُرُوبِ. إِغْفِرْ ذُنُوبِی کُلَّها بِحُرْمَهِ مُحَمَّدٍ وَآلِمُحَمَّدٍ. یَا غَفّارُ یَا غَفّارُ یَا غَفّارُ، بِرَحْمَتِکَ یَا أَرْحَمَ الرّاحِمینَ. (بحار الانوار / ج 91 / ص 242)