پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 184

امّا در مورد جاهل چنین نیست :

«إِذا شابَ الْجاهِلُ شَبَّ جَهْلُهُ.»(1)

«وقتی که جاهل پیر گردد، نادانی اش جوان می شود.»

8 _ 2 _ 2 _ ادب

«ادب» نیز عقل را تقویت می کند. ادب، یعنی نحوه رفتار و شیوه کرداری که در مقابل هر کس یا در هر زمان و مکان خاصّی باید داشت. انسان در برخورد با پدر، مادر، فرزند، دوست، بزرگتر، کوچکتر و در مکان ها یا زمان های خاص، باید نکاتی را رعایت کند و مؤدّب به آدابی باشد. در این قسمت، درباره ادب چند نکته بیان می شود:

1 _ ادب، امری است که جز از انسان عاقل نمی توان انتظار داشت. به بیان دیگر، ادب نشانه عقل است.

به تعبیر گویای امام امیرالمؤمنین علیه السلام :

«ادب، سیمای عقل است.»(2)

هر چیزی به صورتش شناخته می شود. ادب انسان صورت عقل اوست، پس عقل آدمی را نیز به ادب او می شناسند. از این تعبیر زیبا و گویا، می فهمیم که ادب انسان، برخاسته از فهم عقلی اوست. انسان به واسطه عقل خویش مؤدّب به آداب می شود، و این وجه افتراق آدمی با غیر اوست.

2 _ آداب، اکتسابی هستند، امّا بر پایه عقولِ وَهْبی بنا می شوند. امیرالمؤمنین علیه السلام می فرمایند:

«عقلها موهبت هایی (بخششهایی از خدا) هستند و آداب کسب شدنی اند.»(3)

عقل، موهبت الهی و بخششی از جانب خداوند است، لذا به صرف تحمّل مشقّت و

1- غررالحکم / ح 1125.
2- غررالحکم / ح :5097 «الأَدَبُ صُورَهُ الْعَقْلِ.»
3- کنزالفوائد / ج 1 / ص :199 «العُقُولُ مَواهِبُ وَ الآدابُ مَکاسِبُ.»