پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 22

صفحه 22

گاهی این تعریف را به تعریف قبلی ضمیمه کرده و گفته اند: توانایی اندیشیدن محقّق نمی شود، مگر با ادراک کلّیّات. خصوصآ اگر آن اندیشیدن از لحاظ قواعد منطقی صورت برهانی داشته باشد، مانند تشکیل قیاس در منطق.(1)  مثلا تشکیلِ شکل اوّل از اشکال

اربعه قیاس (مانند اینکه گفته شود: هر انسان فانی است و سقراط انسان است، پس سقراط فانی است) را به وسیله ادراک کلّیّات ممکن می دانند. اگر نتوانیم کلّی را _ بما هو کلّی _ ادراک کنیم، کُبرای قیاس (مثلا هر انسانی فانی است) را نمی فهمیم و نمی توانیم قیاس برهانی تشکیل دهیم و درنتیجه باب اندیشه و تفکّر منطقی (مبتنی بر قیاس برهانی) بر ما بسته خواهد شد.

ما در اینجا تعریف دوم را جداگانه بررسی می کنیم. اگر مشخّص شود که این هم در عقل بودن عقل مدخلیّتی ندارد، آنگاه تکلیف هر دو تعریف به ضمیمه یکدیگر نیز معلوم خواهد بود.

سؤال در این است که آیا «تفکّر» می تواند نشانه عقل در آدمی باشد؟ آیا می توانیم عاقل بودنِ عاقل را به توانایی تفکّر در او بدانیم؟

بی تردید یکی از توانایی های عاقل، تفکّر اوست. امّا این منطقآ باعث نمی شود که قدرت تفکّر او را نشانه عاقل بودنش بدانیم. باید توجّه داشت که تفکّر، کار عاقل بما هو عاقل نیست؛ بلکه کاری است که نفس عاقل انجام می دهد. با یک مثال ساده، مسأله روشن می شود: گاه انسانی فکر خود را در مسیر ظلم به دیگران به کار می اندازد و همواره در این اندیشه است که چگونه می تواند بهتر جنایت کند. چنین کسی هم تفکّر می کند و هم کبرای قیاس منطقی را می فهمد و توانایی تشکیل قیاس را دارد. امّا آیا اینها نشانه عقل اوست؟ در این مورد، همه عقلا تصدیق می کنند که توانایی تفکّر درباره بهتر جنایت کردن و اندیشیدن در آن، نشانه وجود عقل نیست، بلکه شیطنت است و این فریب


1- ماجرای فکر فلسفی / ج 3 / ص 425 تا 427. در نظر نویسنده، «توانایی استدلال بوسیله قیاسیکه صورت برهانی دارد»، کاملترین مظهر عقل نظری است.
کتابخانه بالقرآن کتابخانه بالقرآن
نرم افزار موبایل کتابخانه

دسترسی آسان به کلیه کتاب ها با قابلیت هایی نظیر کتابخانه شخصی و برنامه ریزی مطالعه کتاب

دانلود نرم افزار کتابخانه