پرتو خرد: (خلاصه کتاب عقل): تحریر درس گفتارهای دکتر سید محمد بنی هاشمی صفحه 4

مقدّمه

در این فصل هدف، تعریف عقل است. ابتدا باید دید راه شناخت عقل و سپس توصیف آن چیست؟

راه شناخت عقل، وجدان (یافتن) آن است. عاقل برای آنکه بداند و بفهمد که عقل چیست، به تصوّر و تفکّر نیاز ندارد، بلکه بی هیچ واسطه ذهنی، این پدیده وجدانی را در خویش می یابد. از این بالاتر، باید اعتراف کنیم که وجدان عقل، تنها راه شناخت آن است و هرکه فهم عقلی ندارد، از معرفت آن نیز محروم است.

همچنین کسی جز عاقل نمی تواند درباره چیستی عقل گفتگو کند. توصیفات او نیز تنها برای عاقلان، مفید فایده است. غیر عاقل نه کلامی درباره عقل می تواند بگوید و نه از شنیدن توصیف آن نصیبی می برد. البتّه بهره عاقل از توصیف نیز بدان پایه نیست که او را به معرفتی از عقل برساند؛ بلکه او پیش از شنیدن اوصاف عقل، شناختی از عقل داشته است. از این رو، به برکت همان معرفت پیشین، توصیف ما از عقل برای او معنادار می شود. افزون بر آن، وقتی مفهوم این توصیف را می فهمد، نسبت به آنچه که دارد، تنبّه می یابد. آنگاه درپی این تذکّر، بین او و سایر عقلا تفاهم حاصل می شود. هر عاقلی وقتی توصیف دیگران از عقل را منطبق بر یافته های خود می بیند، شناخت وجدانی خود را یادآور می شود، و می یابد که گوینده به معروفی مشترک میان هر دو اشاره می کند. این